Tác giả khôi nguyên Phan cắt bánh VVNM 2018.
Tác giả là nhà báo quen biết trong nhóm chủ biên một số tuần báo, tạp chí tại Dallas. Ông dự Viết Về Nước Mỹ từ 2006, đã nhận Giải Danh Dự, thêm Giải Á Khôi, Vinh Danh Tác Giả VVNM 2016, và chính thức nhận giải Chung Kết Tác Giả Tác Phẩm 2018.
*
Hồi nhỏ có học nhưng chỉ nhớ loáng thoáng về thí nghiệm Pavlov. Thay vì cứ tới giờ ăn thì cho chó ăn, nhưng trước khi cho ăn, ông lắc chuông leng keng cho con chó của ông nghe rồi mới cho ăn. Kết quả thu được sau một thời gian là nghe tiếng chuông lắc leng keng, dịch vị trong bao tử con chó tiết ra để sẵn sàng tiêu hoá thức ăn. Tôi cũng nhớ từng đọc báo, con người sau khi ăn tám phút thì dịch vị trong bao tử tiết ra để tiêu hoá thức ăn. Nhớ hồi nhỏ ngồi ghế nhà trường hơi khó hiểu về thí nghiệm Pavlov, lớn hơn chút biết đọc báo thêm khó hiểu người ta ăn vào, tám phút sau dịch vị trong bao tử mới tiết ra để tiêu hoá thức ăn. Sao con chó chưa ăn thì bao tử đã tiết ra dịch vị khi nghe tiếng chuông leng keng chứ không phải sau khi ăn tám phút như con người. Thầy cô giải thích đó là hiện tượng tâm lý. Con chó nghe tiếng chuông leng keng thì biết sắp được ăn nên dịch vị tiết ra trong bao tử để sẵn sàng tiêu hoá thức ăn. Tôi tự suy ra con người không ngu như chó vì chắc ăn là đã được ăn thì bao tử mới tiết ra dịch vị sau tám phút bởi cõi người với nhau lắc chuông thì cứ lắc nhưng chưa chắc cho ăn, tiết ra dịch vị trước khi ăn như chó thì đau bao tử có ngày với một bao tử toàn hoá chất vì thức ăn chỉ là bánh vẽ.
Tâm lý là gì trong cái hộp sọ trẻ con chỉ biết bắt dế, thả diều, tắm sông, đá banh, được đạp xe đi học sẽ thích hơn cha đưa mẹ đón. Nhưng đời người chết đi sống lại cũng thường thôi mới biết tháng năm về, trường liên tưởng hay nghĩ tới thí nghiệm Pavlov học hồi nhỏ. Ở Mỹ và riêng tôi không quan tâm tới cuốn lịch trên tường vì ngày nào mở mắt ra cũng đi cày như mọi ngày, đêm nào về cũng thoáng nhớ quê xưa trước khi chìm vào giấc ngủ với những đời thường tới không ngờ, đơn giản tới trong mơ với mớ rau dền cơm mọc dại lẫn trong cỏ, trái mướp nhà bên vượt rào trái phép mang thông điệp tặng nhau tô canh ăn chiều. Thấm thía tiền nhân dạy, “của cho không bằng cách cho”. Tôi quý người cho nên chưa bán nhà, càng quý khi đi ngủ thấy nhẹ bụng hơn ăn cơm đường cháo chợ, ngon ngọt lời mời chứ đêm về lạnh bụng mình ên.
Lòng biết ơn hàng xóm làm cho ký ức xa xưa hiện về mùi hương canh rau dền, mồng tơi, mướp hương nấu với cua đồng; hôm chỉ bắt được mớ còng về giã nấu canh rau mướp cũng ăn quên thôi bởi vị ngọt của nước canh trong veo như nước mưa, hương vị rau mướp và sự ngọt béo của của miếng gạch cua thì hết đời không quên nên thèm nhỏ dãi đi vào giấc ngủ bởi chẳng có hương vị thực phẩm nào ngọt, mềm, và thơm như pho mai đồng ở quê nhà. Tại sao là quê nhà mà không phải quê tôi vì quê tôi nhà ai cũng có thể ăn món dân dã ấy, người quê thì tự ra đồng bắt về ăn, người thị thành nghèo nhất thành thị cũng có tiền mua món dân dã ấy vì rẻ lắm. Chính vì rẻ mà ngon nên chịu thèm chứ có tiền mua tiên thì cũng không mua được miếng gạch cua đồng trong tô canh rau mướp ở Mỹ. Trường liên tưởng ta bà tới câu cà khịa ngoài quán cà phê, “được voi đòi Hai Bà Trưng”. Được ăn canh rau dền hoang với mướp vượt rào ở Mỹ đã là diễm phúc thì mơ hàng xóm nấu cho ăn luôn chăng? Nhưng ký ức tháng năm vào hè với miếng gạch cua trong tô canh bún bỏ bạn rau mướp bếp mẹ đi theo hàng gánh. Trưa hè trốn ngủ đi thọc ổ kiến câu cá rô, cá sặc. Bỗng tiếng rao dì Mười canh bún theo gió văng vẳng xóm làng yên giấc ngủ trưa, “canh bún đây… canh bún cua đồng… đây.” Nghe thôi là nước bọt tứa ra trong miệng như con chó của ông Pavlov nghe tiếng chuông leng keng vì vị nước lèo canh bún ăn một lần là nhớ mãi như tiếng chuông gọi hồn ai của con chó tội nghiệp bị làm thí nghiệm. Dì Mười không phải nhà khoa học, nhà tâm lý học nhưng đã làm thí nghiệm với tôi bằng tiếng rao trưa hè của dì.
Nhưng con người bị hoàn cảnh phải bỏ nước ra đi thì hương vị quê nhà như mùi nước lèo canh bún màu cam cam, trong trong; chan lên tô bún hơi to sợi như bún ăn bún bò huế, dì Mười gắp cho một gắp rau nhúc lợp lên mặt tô bún bốc khói, khói thở hương bay thơm lừng mùi cua đồng, miếng gạch cua hấp dẫn hơn bất cứ thứ gì trên đời. Thứ chết người, chết đi sống lại vẫn muốn ăn là một chút mắm tôm, chút ớt xay dì múc lên tô bún như thứ cho thêm, mà cái gì cho thêm cũng ngon bởi không phải trả tiền. Thôi, đêm đã cạn mà sao thèm chưa dứt. Rau nhúc đầy đồng sao không ăn mà ăn tô canh bún thì trước sau cũng xin thêm gắp rau bởi nó giòn ngọt hơn trong tô canh bún thì phải. Gắp những sợi bún nóng nên vừa thổi vừa ăn, gắp chút rau càng nhai càng khoái khẩu, húp nước lèo ngọt cua đồng là trúng kế gây nghiện của mắm tôm, vị cay cay của ớt xay làm ngây ngất linh hồn; ăn vã mồ hôi mờ mắt nhưng vẫn chừa miếng gạch khêu gợi, hấp dẫn tới khó cưỡng vì ăn canh bún cũng phải có bản lãnh là chừa lại miếng gạch tới cuối cùng. Tô bún hết nóng rồi nên đặt miếng gạch vào lưỡi, ép nó lên nóc họng là trời xập cũng cam lòng không né để tận hưởng hương quê. Hồi nóc họng chê lưỡi gạt xuống vì còn gì đâu mà úm hoài thì húp hết nước lèo một hơi là biểu hiện lòng biết ơn trời đất ban tặng, ơn dì Mười bán gánh mưu sinh là chuyện nhỏ, chuyện lớn dì làm được cho con cháu trong xóm làng là đi xa tới đâu cũng không quên nơi chốn quê nhà.
Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng, nằm nhớ hôm nào rủnh rỉnh tiền thưởng nhờ có giấy khen trong lớp như chó ngáp phải ruồi, hay từ bi bất ngờ trong lòng mẹ hiền sau trận đòn đánh thằng con quá tay. Thôi cho nó chút tiền ăn vặt coi như đền bù… Thì canh bún thường quá! Chơi với dì Năm bún riêu một tô cho đã đời vì đậu hũ chiên ngon hơn trong chùa khi nó nằm trong tô bún riêu. Cái ngon chỉ một miếng đậu hũ hình tam giác trong tô bún riêu làm cho nó ngon hơn ăn no thì thôi ngoài chùa; ngon tiếp ngon hơn đậu hũ chấm nước tương ngoài chùa vì miếng đậu trong tô bún riêu thấm nước lèo cua nên ngọt quyến rũ, cắn vào cái phập thì nó tứa ra tinh túy đậu nành béo ngậy và ngọt thơm mùi cua thành hỗn hợp mê li. Tới miếng da heo trong món thịt kho trứng ở nhà thì lè bỏ vì ngán chết người ăn, nhưng miếng da heo trong tô bún riêu thì chớ có lơ là, đứa khác nó gắp mất là tức chết luôn vì đâu có miếng thứ hai. Đến miếng huyết luộc tuy cũng chỉ một thì có gì ngon mà trân qúy, giữ gìn? Thì cứ ăn thử huyết xào giá hẹ sẽ biết món ngon dân dã, ăn thử miếng huyết trong tô bún riêu sẽ thử lại vì ngon. Đến trái cà chua chỉ thua cà chớn là đứa không ăn cà chua, “con không ăn cà chua, dì đừng múc cho con cà chua nha dì Năm…” Cà chớn thì làm sao biết trái cà chua chưa bao giờ hài lòng hơn được góp mặt trong tô bún riêu, nhưng nó là trái cây lành tính nên không trách đứa cà chớn húp nước cà chua vô tư, nước lèo bún riêu mà không nhiều cà thì hỏng bét. Và trên hết của món rau ăn bún riêu là tình bắc duyên nam khi rau muống bào trộn chung với giá sống. Đâu ai nói chồng bắc vợ nam thì không thương nhau, nhưng không có sự kết hợp nghịch phái nào trọn vẹn hơn rau muống ăn chung với giá sống trong món bún riêu thành món rau nam bắc một nhà là dấu ấn của món ăn dân dã suốt đời không quên, là còn chưa kể đến chút mắm tôm xứ bắc hoà quyện với nước me đặc sản trong nam thành hương vị đặc biệt của món bún riêu khi vị chua thanh nhẹ của me át đi mùi thum thủm của mắm tôm thành huyền thoại. Lại còn rau kinh giới là linh hồn của món gỏi cá sống ngoài bắc, nhưng nó hợp với bún riêu trong nam tới khó tả; rau kinh giới có vị cay nồng để át đi mùi tanh trong gỏi cá sống thì nó át đi mùi tanh của giá sống trong tô bún riêu, như đa số người bắc không ăn được giá sống và rau dấp cá trong nam bởi không quen với vị tanh của giá sống và rau dấp cá, nhưng ăn kèm với rau kinh giới lại đề huề như người nam ít ai ăn rau kinh giới nhưng ăn bún riêu thì xin thêm…
…Tháng Năm, trời thường nhiều mây và những cơn mưa bất chợt. Tháng Năm lưu lạc làm sao quên tháng năm quê nhà. Đã bao giờ chúng ta trở về hàn huyên cùng sỏi đá, bưng tô canh bún, bún riêu một trưa hè để quên đi quãng đời phiêu bạt. Quê không đuổi ai đi, kẻ ở vẫn chờ người về, nhưng khoảng cách không thước đo trong lòng người là tâm lý Pavlov. Con chó nghe tiếng chuông leng keng biết sắp được ăn, người ta nghe tiếng AK 47 là biết Việt cộng về, mau chạy cho xa…
Tôi không xem lịch vì như nói ở trên, đời sống nơi đây thức dậy đi làm. Hết năm là lễ tết của ai - chúc mừng người đó. Với tôi hết năm là đóng thuế nhà trào bảng họng, còn chưa phục hồi nguynê khí trương mục nhà băng thì mười lăm tháng tư đã đến - hạn chót đóng thuế thu nhập cũng từ chết tới bị thương; còn đang ngáp ngáp thì ông bảo hiểm nhà, xe đã gởi thơ đáo hạn tới rồi… cộng ba thứ ra tiền lớn ấy lại với nhau thì thu nhập nguyên năm không đủ đóng nên còn sống mới là khó hiểu vì sao vẫn còn nhà để ở, việc làm và xe để đi làm, đi câu như một phép màu. Tháng năm chưa nằm đã sáng vì ngày dài đêm ngắn theo độ nghiêng trái đất so với mặt trời là chuyện ai không biết! Nhưng tháng năm chuyển tiết xuân sang hạ nên cơ thể con người chưa thích nghi kịp với tự nhiên nên khó ngủ, cứ tin vậy đi để có riêng tư về tháng năm vào hè -đồng nghĩa với chia tay, giã từ… Cuộc đời bước sang một chương mới, bước ngoặt trưởng thành nên khó ai quên thời đẹp nhất trong đời để thời trách trời trách đất cũng như mưa gió tới nhanh thôi, mớ tóc xanh rậm đầu mới đó đã le hoe tóc bạc, nằm trách trời sinh voi sinh cỏ đủ rồi, nhưng trời sinh sự làm chi cho khổ con người, sao trời sinh tôi ra với canh cua đồng nấu rau mướp, tô canh bún, tô bún riêu thật ngon rồi đày tôi đến nơi toàn hamburger với taco, burrito… ngán chết tôi luôn.
Nhưng người ta ăn để mà sống chứ không phải sống để mà ăn, sống để tạ ơn đời đã cho thưởng thức món ngon từ khi còn nhỏ để nhớ mãi quê nhà. Sống để tạ ơn trời cho đi xa để kích hoạt giác quan thứ sáu khi tháng năm về với không gian lá mới, con chim bỏ bạn ham vui suốt mùa lạnh nơi đâu đã trở lại vườn sau, cất tiếng hót như lời xin lỗi một hai hôm là đổi giọng như hỏi như hờn… “gạo đâu, cơm nguội đâu, bánh mì cũ đâu… sao không ném ra vườn? Lạm phát thì nhịn xài chứ nhịn đói được sao…?”
Ôi tháng năm đã về, thí nghiệm Pavlov với cái bao tử hồi nhỏ học trường làng có gì đâu không hiểu mà không hiểu? Nhưng không hiểu vẫn là không hiểu khi tháng năm về không giống tháng nào khác trong năm, tháng năm năm nay cũng không giống tháng năm năm ngoái là hiểu sơ sơ… tiếng chuông báo giờ ăn cho con chó như tháng năm báo hè về, ký ức thường sống lại những thân thương ngày cũ, ân oán qua vai thoáng hết đời người. Tâm lý nhớ cố hương kích hoạt người ta buông bỏ…
Phan
Phan
"người ta nghe tiếng AK 47 là biết Việt cộng về, mau chạy cho xa…"
Tiếc rằng sự thật không xảy ra như mình nghĩ. Khi quân VNCH rút khỏi các tỉnh miền Trung thì quân dân miền Trung cũng theo di tản vào Nam. Nhưng đến ngày 28/4/75 vì quân VNCH không có lệnh chánh thức di tản ra khỏi VN truớc ngày 30-4-75 (như Không Quân và Hải quân VNCH) nên đa số quân dân bị kẹt lại. Làn sóng di tản vuợt biên chỉ bùng phát sau 1978. Phía Hải Quân VNCH 1975 thì có chuẩn bị hạm đội cho di tản trong vòng bí mật nên dân chúng miền Nam không biết có lệnh di tản. Ðại Tá HQ Nguyễn Xuân Sơn, tư lệnh hạm đội HQ, vi` cho gia đình hải quân lên tàu di tản ngày 28-4-75, khi tin tức lộ ra thì ông bị HQ cách chức, cấp chỉ huy Hải quân cấm thông báo cho quân dân di tản nên sau này 2 triệu nguời vuợt biên bị chết khoảng 30% (600,000). Nếu chánh phủ VNCH cho những nguời Bắc vuợt tuyến lên đài phát thanh Sài gòn và các nhật báo kể lại những chuyện kinh khủng tàn ác khi Việt Minh vào tiếp thu các làng xã miền Bắc sau Hiệp Ðịnh Geneve 1954 thì có lẽ sau khi có lệnh đầu hàng tất cả các sĩ quan VNCH đã tìm cách vuợt biên lánh nạn thay vì thơ ngây ở lại đưa đầu vào địa ngục. Ai đó chỉ cần lên tiếng trên đài phát thanh SG cảnh cáo chế độ CS chủ truơng vô sản hoá, bần cùng hoá nhân dân, đánh tư sản mại bản, chôn sống, đói rách, và sắp hàng truớc tiệm quốc doanh mua khoai sắn, là quân dân miền Nam kéo nhau chạy ra biển để tránh đói nghèo sau khi DVM giao miền Nam cho CS. Tiếc rằng trí thức sinh viên miền Nam không có tí kiến thức về chủ nghĩa Cộng Sản, nên 20 triệu nguời miền Nam bị CS gạt. Trí thúc giảng dạy đại học như Vũ Văn Mẫu, Nguyễn Văn Trung, Châu Tâm Luân, Thích Minh Châu, Nguyễn văn Hảo, Nguyễn Hiến Lê không có tí kiến thức về chủ nghĩa Cộng Sản để cảnh cáo những tai hoạ đổi tiền, đánh tư sản, đưa đi kinh tế mới, cải tạo tư tuởng, sắp hàng mua nhu yếu phẩm khoai sắn tại cử hàng quốc doanh thì làm sao dân chúng sinh viên với học lực tú tài hay lop 5 biết đuợc những gì sẽ xảy ra sau tháng 4/75? Chánh phủ VNCH khong tổ chức di tản hàng triệu nguời ra nuớc ngoài như chánh phủ Ukraine đã làm năm 2023. Triệu nguời VN bị bắt đi kinh tế mới, cải tạo, chết trên biển chỉ vì cái ngu dốt về CS cua giới trí thức khoa bảng miền Nam. Nhìn vào Ukraine di tản 4 triệu dân ra nuớc ngoài chỉ trong vòng 3 tháng sau khi Nga khởi sự chiến tranh thì thấy dân VN ta chết vô ích sau 1975 chỉ vì một số nguời lãnh đạo quần chúng dốt nát. Cứu một mạng nguời hơn là xây chuà nhà thờ, mà mấy ai chịu làm năm 1975 để cứu hàng triệu nguời? Sau 1975 thì DVM, Vũ Văn Mẫu, Truơng Như Tảng, Duơng Quỳnh Hoa, Châu Tâm Luân, Nguyễn văn Hảo sáng mắt đi ra nuớc ngoài bỏ lai dân VN sống trong nhà tù CS. Ðợi đến 10 năm sau khi CS thắng chúng ta mới nghe ông Nguyễn Hiến Lê viết bài chê bai CS, thì hơn triệu nguời đã chết oan uổng. Phải chi chánh phủ VNCH tổ chức thuyền bè ngoài sông biển di tản dân ra nuớc ngoài tháng 4/75 như chánh phủ Ukraine đã làm năm 2023 thì đã làm đuợc công đức lớn cho dân. Tại sao chỉ có nguời Mỹ không cùng chủng tộc biết lo di tản cứu nguời VN năm 1975, trong khi chính nguời VN chúng ra không ai chịu tổ chức cho nguời VN di tản? Chánh phủ VNCH không chịu làm nhiệm vụ cứu dân trong cơn đại hồng thuỷ phong ba là cái tội lớn. Lúc chánh phủ VNCH còn thì không ai ngăn cản quân dân ra đi nuớc ngoài. Ðến khi CS vào thì không ai đuợc đi ra nuớc ngoài, kẻ vuợt biên mắc tội phản động phản quốc, có kẻ bị tù 3 năm chỉ vì đi vuợt biên bị bắt lại. Phía Cộng Sản có tội mang chiến tranh bần cùng hoá xích xiềng giam hon 2 tỉ nguời Âu Châu và Á châu không cho đi lánh nạn.
Các ông chánh trị gia trí thức VNCH xã rác trên đất nuớc VN rồi bỏ nuớc ra đi. Chóp bu đảng CS VN tiếp thu miền Nam lại tiếp tục tha hồ xã rác rồi khi đống rác quá thối chính các ông chịu không nổi thì đua nhau mua nhà ở Mỹ, Úc, Âu châu đưa con cái qua đó sống. Dân VN ai không đi đuợc mà phải ngửi mùi rác thì chỉ mong đuợc xuất khẩu lao động tại Âu Châu, Nam Hàn, Nhật, Ðài Loan.VN nay là một đống rác khổng lồ ung thối.