Tác giả lần đầu dự Viết Về Nước Mỹ từ tháng 7/2018, với bài “Thời Gian Ơn, Ngừng Lại”. Tên thật: Nguyễn Thị Kỳ, Bút hiệu: duyenky. Trước 30.4.1975: giáo viên Toán Lý Hoa-Tư thục-Saigon-VN. Sau 30.4.1075: giáo viênVật Lý - Q.10 -Tp HCM – VN. Theo chồng và 3 con gái đi Mỹ diện HO năm 1999, định cư tại Chicago-IL-USA. Tac giả nhận giải đặc biệt 2019.
***
Cây Gia Phả được treo trong nhà của một hậu duệ! ( hình tác giả)
Cách đây mười mấy năm, con gái mình có một ông khách hàng nhờ viết Gia Phả cho gia đình ông. Thế là về nhà con gái noí vơí mình:“Má ơi! Sao Má không viết Gia Phả của nhà mình đi?”
Nghe xong mình ngạc nhiên nói: “Ủa! Gia Phả thì để đàn ông con trai viết chứ Má là đàn bà con gái thì viết caí gì?!”
“Ôi giời! Ai viết mả chả được? Người nào có điều kiện thì viết chứ cứ gì đàn ông với đàn bà, con gái với con trai!”
Nhưng từ xưa đến giờ, Gia Phả là phần cuả trưởng nam gia đình, dòng tộc: chỉ con trai, trưởng tộc mới có quyền viết và lưu giữ, còn phận nữ nhi làm sao giám nhắm tới! Mặc nhiên như thế, chẳng ai băn khoăn thắc mắc cũng chẳng ai tranh giành!
Hợp lý thôi, vì đàn ông con trai bao giờ cũng được coi là dòng máu cuả cha, ông, được nối dõi, được mọi ưu tiên của gia đình, được ngồi mâm trên với bố, với ông, được học hành, dược truyền nghề nghiệp, có tiếng nói trong gia đình nhỏ lớn cuả mình, của xóm làng!“Nhất nam viết hửu, thập nữ viết vô!” mà! Còn người phụ nữ không có giá trị gì trong thời cổ, thời phong kiến. Thậm chí người vợ không sanh được một đứa con trai, còn bị chồng và nhà chồng hất hủi ruồng rẫy, phải để chồng đi lấy vợ khác cho đến khi có được một mống con trai! Đến nay, quan niệm này vẫn còn lại ở một số ít gia đình quá quắt cuả Việt Nam! Thật tồi tệ!
Chúng ta sinh sau đẻ muộn, nhưng lại rất may mắn vì chế độ đó đã dần dần tàn phai theo nền văn mình tiến bộ của thế giới du nhập vào Việt Nam những thế kỷ 18, 19, 20!
Đặc biệt sau biến cố năm 1975, dân chúng Việt Nam tỵ nạn được đồng minh và chính quyền Mỹ cho phép định cư vĩnh viễn trên đất nước dân chủ hòa bình tự do bình đẳng cuả họ, thì không chỉ phụ nữ được giaỉ phóng mà ngay cả những mớ bòng bong thời cổ, những rắc rối phiền toái thời phong kiến cũng không cánh mà bay vào dĩ vãng, chẳng ai phải tốn một viên đạn nào, chắng cơ quan xã hội, tự do dân chủ nào phải tổ chức hội họp tuyên truyền biểu tình mít tinh đòi hỏi, chống đối! Tự nó ngoan ngoãn đi vào ngăn cất của thời gian một cách nhẹ nhàng! Những ai còn cố chấp, sẽ bị chính bản thân họ dày vò, bất mãn, bất an, sầu đau, tủi phận…và bị xã hội đào thải, gia đình buông bỏ, sống một mình cô đơn ôm nuối tiếc cho một thời oanh liệt, vàng son đã qua… chờ ngày ngậm ngụi nơi chín suôí!
Vâng, con gái mình nói đúng! Vì cháu là thế hệ sau, lại sống trên đất Mỹ, vào đúng thời điểm mọi thứ đã đổi thay, giảm đi rất nhiều, nhất là tư tưởng, phong tục tập quán thiên vị hủ lậu bất công ở quê hương…
Thế rồi sau một chút suy nghĩ, mình mạnh dạn cầm bút! Mặc dù dòng họ nam nhiều hơn nữ, ông bà cụ Tổ có tám người con, mà tới sáu trai, chỉ có hai người con gái, trong đó có Mẹ mình!
Dù mình vẫn băn khoăn, lo lắng, vì đã mấy chục năm xa quê hương, xa làng xóm, xa bà con họ hàng… tự nhiên lại vơ công việc vào để tự bản thân tạo trách nhiệm nặng nề cho chính mình!
Nhưng cảm xúc dâng trào, khởi viết được một đoạn, một đoạn… khó khăn ập tới, chán nản, tuột cảm xúc, bởi phải tự tìm hiểu thông tin, tự liên hệ họ hàng xa gần để lấy dữ liệu, lúc có lúc không, khi thuận lợi, lúc khó khăn! Mình ngán ngẩm buông xuôi!
Thế rồi Muà Thu năm nay, một cháu trai tha thiết động viên mình viết tiếp Gia Phả!
Cảm động trước khát khao của cháu, mình lục lại và bắt đầu viết tiếp Gia Phả của dòng họ!
Bắt đầu liên hệ laị với mọi người để tìm hiểu thông tin chung và riêng. Thật ngạc nhiên vì có tới ba ông anh, hai chaú trai đã muốn viết, đã có một ít tài liệu, cũng như đã khai bút, nhưng rồi vì nhiều lý do đành bỏ dở dang, người mất, người còn! Hoá ra nhiều người cũng khắc khoải về nguồn gốc gia tộc mình và muốn lưu truyền cho con cháu ngay trên đất Mỹ, xứ người!
Đây là nguồn động viên rất lớn để mình làm công việc này! Lại bắt đầu hăng say, lại bắt đầu liên lạc lại với bà con các tiểu bang ở Mỹ, Úc, Việt Nam … một người nói rằng: “- Ồ! Ai mà đọc!”-“Rảnh qúa! Phí công!”- “Tại sao tự nhiên lại nghĩ ra viết Gia phả? Để làm gì?”…
Vượt lên trên tất cả, mình vẫn hăng say viết và xin tài liệu mọi người! Ngạc nhiên khi số người hưởng ứng đông hơn gấp bội một người cản trở! Bà con sẵn sàng cung cấp tư liệu, số liệu đầy đù chi tiết gìa đình lớn nhỏ cuả họ!
Mình được an ủi, nhận ra rằng ai cũng có những khoảnh khắc, những thời gian muốn hướng về Tổ tiên, gia đình, nguồn gốc của chính mình. Đặc biệt những người xa quê hương, những thân phận lưu đầy nơi đất khách quê người, đôi khi không tránh được chiến tranh, họan nạn! Những mảnh đời lang thang đó đây! Những thân thể vắt vẻo sáng nắng chiều mưa, đêm tuyết lạnh!...Cũng có quyền nghĩ rằng mình có Gia Phả là mình có một đại gia đình, có một dòng tộc đàng hoàng, có ông kia bà nọ, có anh chị em, có con cháu thành công, có những đưá chắt chút… dễ thương, khỏe mạnh đang chuẩn bị bước vào đời để xây dựng, công hiến, và phục vụ! Mình không yếu đuối, lẻ loi, đơn độc!
Rất vui với những suy nghĩ đó, nhưng làm sao để thuyết phục giới trẻ nhìn về Gia phả cuả mình? Mình đã mày mò, suy nghĩ, để tìm cách thu hút cả giới trẻ và giới già quan tâm đến Gia Phả!
Kết cục mình chọn ra hai cách tối ưu: một là như thường lệ, viết đầy đủ chi tiết ngắn gọn bằng văn bản, hai là dùng hình ảnh, ký hiệu, màu sắc để tóm tắt đầy đủ cà dòng họ trên một thân cây sống!
Làm sao tìm cây? Cây gì bây giờ? May mắn là mình còn nhớ đầu làng quê có một cây Gạo, mà mỗi muà nở rất nhiều hoa mầu đỏ tuyệt đẹp, tuy nở hoa thì rụng lá, nhưng vẫn nổi bật một góc trời!
Nhưng chỉ có hình Ông cụ Tổ mà không có hình Bà cụ Tổ, làm sao?
Thì tìm một bông hồng đỏ tươi để bên cạnh Ông, là hoàn chỉnh chứ gì? Vui quá!
Thì tìm một bông hồng đỏ tươi để bên cạnh Ông, là hoàn chỉnh chứ gì? Vui quá!
Mất mấy tuần lễ làm thử, thay đổi ký hiệu, màu sắc, nháp đi nháp lại vài chục lần mới ưng ý! Xong xuôi, mình thăm dò nơi in ấn, tìm đến một nhà in xin họ gíup đỡ để in Cây Gia Phả ra!
Thật may mắn, mình đã gặp cô Ngọc Thủy, một thiết kế viên của nhà in Vo’s Graphics ở Chicago, rất nhiệt tình và kiên nhẫn. Suốt thơì gian căng thẳng hoàn chỉnh bản vẽ phức tạp rắc rối, mệt mỏi, lại thêm tính cầu toàn cuả mình, nhưng cô cũng không hề than thở kêu ca một tiếng!
Sau những ngày tháng miệt mài đọc, vẽ, chọn hình ảnh mầu sắc, chỉnh sửa, in ấn… sản phẩm được tạo thành qúa sức mong muốn!
Một bức tranh có kích thước (32 x 48) ins, tức (0,81 x 1,25) m đầy mầu sắc diụ ngọt mát mắt, với trên 400 tên người trong dòng tộc được thể hiện bằng những bông hoa màu xanh dương cho nữ và trái tim màu hồng cho nam! (Cả dòng họ 6 đời hơn 500 người).
Hân hoan vui mừng, vội vàng gởi cà bài viết về Gia phả và Cây gia phả đến dòng họ!
Ôi chao! Thật ngạc nhiên sung sướng vì họ hàng ai cũng sửng sốt, khen lấy khen để về Cây Gia Phả, thật công phu, tuyệt đẹp, tuyệt vời, độc đáo!
Điều mình phấn khởi nhất là hậu duệ đón nhận Cây Gia Phả cách trân trọng! Sẵn sàng treo trên tường của gia đình để con cháu hằng ngày chiêm ngưỡng tổ - tiên - ông bà - bác - chú - cô - cậu - dì - dượng - anh - em - con - cháu - chắt - chút - chít…của dòng họ mình, mặc dù rất nhiều người, nhiều thế hệ chưa từng biết mặt, biết tên!
Cứ tưởng rằng sống trên đất nước Mỹ này, với bao hưởng thụ tân tiến, bao sung sướng hạnh phúc, cùng bao lo toan miệt mài, bao ngỡ ngàng phong tục tập quán, bao chán nản buồn đau… thì chẳng ai có thời gian nghĩ tới nhau, đặc biệt những người đã khuất xa, từ năm sáu đời cách mình thì ai mà biết mặt, ai còn nhớ tới! Nhưng không, dù hoàn cảnh ra sao, tình đời thế nào, con người vẫn có những phút giây“trầm tư mặc tưởng” đến nguồn gốc, thân phận mình, khắc khoải với thất bại chán chường, sung sướng khi được nhắc tên, vui mừng khi được gặp mặt, vỡ oà khi tên mình được một ai đó trân trọng ghi chép lại và lưu giữ!
Để rồi mình thấy công việc ghi chép Gia Phả thật quan trọng cần thiết, có ý nghĩa linh thiêng cao quí với mọi người, dù dân tộc nào, đất nước nào, con người nào, thời đại nào, vị trí nào trong xã hội… cũng được ghi chép cẩn thận và gìn giữ. Làm tài liệu khi cần thiết, cũng là chứng cớ quan trọng nhất cuả một dòng họ và một con người!
Đây còn là một kho tàng lịch sử quý báu của dòng tộc nói riêng và đất nước nói chung. Nó ghi chép cái riêng của một dòng họ rất chi tiết và chân thực. Những cái riêng đó lại tô vẽ cho màu sắc chung của dân tộc, làm giàu thêm những trang hào hùng của nước nhà thông qua lăng kính gia phả. Cây gia phả như một tự điển sống chứa đựng muôn vàn thông tin của một phả hệ là vậy!
Chúng ta đã từng nghe, từng đọc những vụ án tranh chấp chỉ có thể giải quyết bằng gia phả cuả họ. Vụ con cháu kiện tụng kéo dài rồi cũng được phục hồi chức vị, danh phận của mình căn cứ trên gia phả dòng tộc. Cả những vụ án hình sự khó khăn, như ở Trung Quốc, phải 11 năm lập gia phả mới truy tìm được kẻ gây tội phạm hiếp dâm tàn bạo. (VnExpress.net-Thứ bảy, 7/7/2018, 06:00 (GMT+7) -11 năm lập gia phả để truy tìm kẻ hiếp dâm).
Việt Nam ta còn có nguồn tin cho rằng dựa vào chính cuốn gia phả của dòng họ Lê, "nguồn sử liệu thầm kín" của dòng họ, mà hậu duệ biết được Ngọc Hân Công Chúa đã giết vua Quang Trung bằng cách dùng rượu đầu độc khi nghe tin nhà vua cầu hôn công chúa nhà Thanh! Người khác lại cho rằng đó là một nỗi oan lịch sử!
Tất cả đã nói lên giá trị quan trọng cần thiết của Giá Phả về nhiều mặt.
Đất nước ta, từ thuở khai thiên lập quốc, đã luôn phải trải qua thăng trầm ly loạn, việc ghi chép về những người trong gia đình, dòng họ là rất quan trọng, nó còn giúp cho những người vì hoàn cảnh phải phân tán, thậm chí phải thay tên đổi họ, biết tìm về danh tính, cội nguồn đích thực của mình.
Cuốn gia phả của Lý Thái Tổ (1026) có tên “Hoàng Triều ngọc điệp” được coi là cuốn gia phả cổ nhất còn truyền lại được ở nước ta.
Chúng ta cũng từng đọc gia phả cuả Đức Giesu, cuả Khổng Tử, cuả Hoàng Gia Anh, của tổng thổng Abraham Lincoln, của nhà Lý, nhà Trần Việt Nam mình. v…v…
Thế là mình, một phụ nữa đã có chồng, con, cháu đủ cả! Coi như đã “xuất giá tòng phu” từ rất lâu, là“nữ nhân ngoại tộc”, con gái thuộc họ khác, xa lạ (!) mà còn là đời thứ ba cuả dòng tộc trong sáu đời của Ông Bà Cụ Tổ, đã hoàn thành bộ Gia Phả của dòng họ, đã được hậu duệ đón nhận, mà có ai nói năng trách móc phê phán gì đâu, cũng chẳng ai hoạch hoẹ con gái mà viết gia phả cái gì?!
Đây là một kinh nghiệm quí báu cho phụ nữ chúng ta, hãy mạnh dạn thực hiện những công việc nhỏ, lớn ở trong tầm tay, đừng lo sợ những công việc chúng ta có thể làm được, không phân biệt giới tính, giai cấp, địa vị, tuổi tác…
Hãy luôn nhớ rằng thời hiện đại này, và mai sau cũng thế, những gì người đàn ông làm được thì phụ nữ chúng ta cũng có thể làm được! Để luôn xây dựng một cá nhân, một gia đình, một xã hôị, một đất nước, một thế giới lành mạnh nhân văn, nhân ái, hòa bình, bình đẳng… hầu đào thải từ trứng nứơc, từ mầm mống tái xuất một chế độ trọng nam khinh nữ, một chế độ nô lệ phụ nữ dưới nhiều hình thức!
Duyenky