Tác giả Phạm Đào Nguyên lần đầu tham dự viết về nước Mỹ. Nhân vật xưng tôi trong bài viết được mô tả là cô gái còn ở tuổi đi học, có bố đi tù mẹ bị đuổi khỏi thành phố, tới Mỹ trong một gia đình H.O. Chuyện kể đầy tình nghĩa và lòng biết ơn cha mẹ thương các em. Bài viết chuyển đến bằng e-mail, kèm vài dòng vắn tắt: Tôi Phạm Đào Nguyên, thợ máy, hiện sống ở Mỹ. Mong tác giả sẽ tiếp tục viết thêm và bổ túc dùm địa chỉ thư tín để có thể liên lạc.
Năm ấy, tôi ngập ngừng biết bao nhiêu lần, khi bước xuống phi cơ, ở phi trường Sea-Tac.Chung quanh tôi tất cả đều to lớn, sang trọng như một thành phố nổi.
Các nước tự do sao mà giàu sang quá thế, còn quê hương tôi, sau mấy chục năm tàn chinh chiến vẫn đói nghèo, xác xơ và dơ bẩn quá chừng. Thành phố Sài gòn đầy bụi đường, bề ngoài với cái vỏ thật sang trọng, ẩn tàng phía sau có biết điều lo sợ. Đây, Hòn Ngọc Viễn Đông ngày nào! Nhìn vào chính mình bấy giờ, đôi tay đôi chân, dù là con gái, nhưng màu đất màu nắng, đã làm tôi thẹn và buồn.
Ba mẹ và chúng tôi đứng ở phi trường, nào khác gì gia đình của một chú "mọi" về phố. Cái gì cũng lạ, cũng khác, đầy đủ tiện nghi và to lớn quá. Mẹ tôi tiều tụy, nhỏ bé sợ sệt trông tội nghiệp, thế mà ngày xưa xong tú tài, sư phạm rồi đó. Ba tóc hãy còn xanh, nhưng thân hình khô như con tép, dù chỉ mới 45. Bộ đồ mới của ba, chỉ làm ông ngơ ngáo kịch cỡm thêm thôi!
Tôi nhìn mẹ, nhìn ba, rồi đến thân phận tôi, tôi bùi ngùi. Chỉ có ba đứa em là vui như sáo, chúng nó đâu cần so sánh làm gì. Sung sướng vui vẻ thì tận hưởng, dại gì như tôi.
Được người bảo trợ đến nhận, gia đình tôi mừng quýnh lên, cứ sợ họ bận, họ quên. Phật hay Chúa với tôi lúc này cũng chỉ bằng ông bảo trợ. Hành lý của gia đình tôi không bằng của một người ở những gia đình khác" Ông chở chúng tôi về căn chung cư mướn sẵn, bỏ hành lý là những cái xách IOM, tắm rửa nghỉ ngơi, và bà đến chở về nhà bà ăn bún bò. Bà nấu một nồi to thật to, mẹ và tôi lăng xăng phụ giúp, nhưng thật ra tôi chẳng biết làm gì, vì chưa bao giờ gia đình nấu một nồi bún to như vậy. Thỉnh thoảng, có khi cả năm mẹ mới nấu một lần, nhưng chỉ xào ít thịt bò, và thêm vào một ít khóm chín, hay cà chua cho ngọt nước.
Gia đình ba mẹ chúng tôi nghèo lắm. Hai năm dài, lo cho được giấy tờ ra đi, mọi người hầu như căng thẳng. Chạy ngược chạy xuôi mượn mỏ tiền bạc, đến khi phỏng vấn được, mới có thể mượn tiền dễ dàng. Thế là gia đình tôi còn nợ nần hơn ba lượng vàng. Một số bạc thật to lớn với tôi thời bấy giờ, vì nhà cửa tài sản ba mẹ tôi bán cũng không đủ ba lượng" Nếu không đi được, gia đình tôi có thể phải chết, vì làm gì có tiền để trả. Ai nấy lo ngay ngáy.
Ba thì đi làm ruộng, còn mẹ ra chợ bán tạp hóa lẻ đủ mắm muối qua ngày. Mẹ tôi hiền, liêm sỉ nên không biết bon chen vào đời sống luôøn cúi, móc ngoặc với cán bộ để làm giàu. Mẹ như xa lìa cuộc sống của loài người mới, bà an phận với cái nghèo thanh bạch. Các em thì còn nhỏ, tôi nghỉ học, ở nhà phụ ba làm ruộng, nấu ăn, làm vườn, nuôi heo, nuôi gà... v.. v...
Gia đình tôi, những người trong bóng tối, ra thấy nắng là chói mắt ngay. Ngay cả khi đến Sài gòn, ba mẹ tôi trông tiều tụy thật tội nghiệp.
Khi ba làm giấy tờ, phải chực chờ để ký giấy, phải lo bỏ bì, mua thuốc lá, lo lót tiền trước tiền sau, đôi khi phải đợi đến mấy hôm. Đó là ám hiệu chưa nộp đủ tiền, chưa được lấy giấy, thế là ba phải nhịn ăn nhịn mặc, bỏ vào bì trà nước cho các ngài. Có khi chạy cả đêm mới mượn đủ tiền, để ngày mai đi tỉnh hay vào thành phố. Thôi thì dạ dạ thưa thưa, làm khổ ba tôi không ít. Tính ba tôi ngay thẳng nên thường tránh không muốn gặp cán bộ, nhưng bây giờ là thế bắt buộc phải gặp mà thôi. Chúng tôi có bao giờ được vào thương xá đâu, thế giới của cha con chúng tôi, thấp hèn, nhỏ bé và xa lạ với chung quanh.
Ăn uống xong, ông bà bảo trợ chở về nhà mới. Nhà chúng tôi là một chung cư hai phòng, có bộ sô pha, tối làm giường cho ba ngủ, hai phòng có hai giường nệm. Một phòng cho ba mẹ con chúng tôi, và một phòng nhỏ cho 2 cậu quý tử, ba trực ngoài phòng khách. Bà bảo trợ sắm cho chúng tôi nồi niêu xoong chảo,mền chiếu, gạo mắm đủ đầy, tuy cũ nhưng còn tốt chán. Eo ơi, sướng quá đi thôi, Mẹ ơi! tôi kêu lên. Ba mẹ tôi cảm ơn rối rít. Thiên đường là đây, và Chúa Phật của chúng tôi là ông bảo trợ chứ ai đâu xa lạ.
Buổi sáng hôm sau, ông đến chở gia đình đi làm thẻ an sinh xã hội, rồi thì đi đến phòng y tế chích ngừa. Xong ngày sau, chở đi xin tiền trợ cấp.
Ở đâu họ cũng vui vẻ, đối xử như người thân. Ở văn phòng trợ cấp, họ tử tế hết mình, làm tôi ngạc nhiên quá đỗi. Cho tiền mà còn mời chào lịch sự, lễ độ và nhã nhặn thế ấy ư" Ba tôi ngạo rằng ông ta làm "ăn mày" có bằng đấy. Vì chúng tôi còn nhỏ, mỗi đứa được lãnh xách đi học, và tôi được ít tiền thêm để mua bút vở. Mẹ tôi cũng được thêm số tiền mua gia dụng nồi niêu xoong chảo chén bát. Ôi, xứ gì mà sướng quá. Tôi thầm cám ơn Trời Phật đã đưa tôi vào thiên đường địa giới, và đã thoát ra khỏi được địa ngục trần gian (Quê hương tôi.)
Chiều nào ông bà bảo trợ cũng đến thăm, chở đi chợ, đi chơi cho quen. Ông bà đã về hưu sau gần hai mươi năm đi làm, ông nói đi cày.
Vì sang đây vào nửa tháng 6, nên chúng tôi phải chờ đến tháng chín mới nhập học. Cả mùa hè, ông bảo trợ tìm người đưa chúng tôi đi "làm dâu," kiếm tiền. Tôi hoảng hồn vì sao lại đi "làm dâu" mà kiếm tiền" Thì ra là hái dâu.
Tất cả mọi người đều nỗ lực, kể cả bé Hà mới 12. Chúng tôi dậy từ 5 giờ sáng, là chuyện thường ở quê tôi. Cô bé ấy sốt sắng nhất. Ngày nào cũng vậy, cả nhà 6 mạng ra đồng, về hồi 12:30, có hôm 1:00 chiều, trung bình mỗi ngày kiếm được 150 đô. Khoảng chừng 10 ngày đi làm như vậy thì đủ dư cho ba tôi trả xong món nợ ở nhà. Tôi thở phào nhẹ nhõm. Chúng tôi đứa nào cũng ham làm, làm giỏi, nên ai thấy cũng thương. Ba mẹ và tôi đi học Anh văn ban đêm ở trường cộng đồng, gần nhà.
Ở quê nhà, chúng tôi làm gì có được 10 đô" Tôi chưa bao giờ từng thấy tiền bạc là gì. Mẹ tôi buôn bán chỉ kiếm đủ mắm muối sống qua ngày. Ở đây ba tháng đi hái dâu ngồi, dâu đứng, dâu đen... rồi hái dưa. Có hôm ông bảo trợ tìm việc cho ba tôi làm vườn cả ngày được 5, 60 đô. To quá, lớn quá đối với chúng tôi. Tôi hứa sẽ cố học cho ba mẹ tôi vui. Thương ba thương mẹ, tôi làm tất cả những gì mà họ hy vọng nơi tôi, để làm gương cho đàn em nhỏ dại.
Mùa hè qua mau, ba mẹ tôi kiếm được cũng khá bộn nên mua xe, sắm sửa cho chúng tôi kha khá hơn. Lúc đầu đi chợ, mẹ con tôi cứ tính ra tiền Việt Nam, nên chẳng dám mua gì. Cứ đi coi, xách lên rồi bỏ xuống, chặc lưỡi lắt đầu.. rồi về, làm ông bà bảo trợ nhìn nhìn rồi cười hoài.
Bốn chúng tôi, mới mấy tháng trước đây mà nay đã trắng ra, xinh hơn. Mẹ tôi có hai con gái, và hai tên con trai lớn như dưa. Ba mẹ hình như trẻ lại 10 năm. Nhìn ba, trông ông đẹp trai hẳn ra, và mẹ tôi da thịt hình như căng tròn trên má. Hằng tháng, ngày 1 hay ngày 2 thì tiền gởi đến tận nhà.
Tuần thứ nhì, ông bảo trợ chở cha con tôi đi xin nhà (housing.) Chỉ một tuần là có ngay, nhưng phải chờ ba tháng sau mới nhận. Nhà nghèo nhưng cũng đẹp hơn nhà tôi ở quê rất nhiều. Tiện nghi đủ đầy nhưng không sang trọng như nhà ông bảo trợ. Chúng tôi xin an phận, hưởng thụ chút hạnh phúc thừa, hay bằng lòng với ơn mưa móc Trời cho.
Khi chưa có chiến dịch đi Mỹ, mẹ khuyên tôi đi học may, và dù nghèo hèn mẹ xin con đừng lấy chồng cán bộ. Vì tội nghiệp, tủi thân cho ba mẹ lắm. Mẹ tôi sắp sẵn cho tôi lấy anh chàng thợ may, hai chúng tôi sẽ làm thuê cho ba mẹ vui. Tôi hứa sẽ không thèm lấy chồng, và ở vậy đi làm dù cực khổ có thể giúp ba mẹ nuôi em. Nếu ở Việt Nam có hưởng tiền trợ cấp như thế này, tôi nghĩ 350 đô một người, chắc còn lại một trăm rưỡi, vì họ đã chia sẵn rồi.
Hôm đó bà bảo trợ chở tôi thẳng vào trường, tôi ngượng ngập ú ớ thật tội nghiệp, bà già rồi nên khuyến khích hết mình.
- Cháu cứ nói, sai nó hỏi lại, sợ gì. Ở đây tự do, dân chủ, không ai cười đâu mà sợ.
Trong khi tôi đang nói tiếng Mỹ bằng động từ tu huơ, thì một chàng trai đến ân cần hỏi han, bằng tiếng Việt. Bà tôi giới thiệu cho chúng tôi quen nhau. Anh đến đã hơn một năm rồi nên cái gì anh cũng biết, không còn bỡ ngỡ như tôi nữa. Tôi ngưỡng mộ anh hết mình, nhưng anh bảo sang năm tôi cũng vậy. Học thì sẽ biết lo gì, mình sinh ra lớn lên ở Việt Nam mà. Đừng ngại, thế là anh bày vẽ cho tôi điền đơn xin học bổng và ghi danh thi vào trường.
Tất cả bốn chị em chúng tôi đi học không trả tiền, có phần ăn trưa miễn phí, ngay cả tôi đi học cũng được đem tiền về. Eo ơi, thế giới toàn màu xanh, và đời toàn màu hồng với tôi. Tôi sẽ đi học cho đến khi tôi thật sự được như họ, công thành danh toại cho ba mẹ mừng.
Ba mẹ tôi ở có phước, nên đi đâu cũng toàn gặp may. Gia đình ba mẹ tôi hưởng trợ cấp vì có con nhỏ, khi nào tìm được việc làm thì chính phủ sẽ cắt tiền, nhưng họ vẫn cấp phiếu y tế cho đến khi chúng nó 18 tuổi. Còn tôi lỗ vốn, vì chưa đủ 18 để ra riêng, nhưng không sao, số mạng cả mà. Mẹ tôi thường khuyên vậy.
Tôi rời Việt Nam năm 92, đời sống mọi người khá hơn những năm 80' một chút, nhưng ở vùng làng quê tôi, vẫn cứ đói nghèo.
Sau chiến dịch "cởi trói," các nước tư bản viện trợ tấp nập, và cán bộ làm giàu một cách nhanh chóng. Thành phố trở nên xa hoa hơn, nhưng không giấu nỗi cái nhớp cái bẩn phía sau lớp người vô học lãnh đạo, một dân tộc đang nghèo nàn và lạc hậu.
Thành phố càng ngày càng rực rỡ, bộ mặt của giới trung lưu cán bộ, là đời sống của lớp người ăn trên ngồi trước, hay đúng hơn là của lớp người bóc lột. Họ mới có đủ điều kiện để sung sướng giàu sang, hưởng thụ. Còn ba tôi bỏ phố đi tù, mẹ tôi bỏ phố về quê làm ruộng sinh con, nuôi con. Phố không dành cho những người dính dáng đến Ngụy miền Nam đâu. Mẹ về sống với ông bà ngoại nương tựa qua ngày.
Cuộc đời của chúng tôi sinh ra và lớn lên trong đói nghèo, nên khi đến Mỹ chúng tôi mở mắt mà vẫn cứ tưởng rằng mình đang mơ. Mơ những sáng thức dậy sớm, ngồi xe huê kỳ, mang giày đi ra đồng hái dâu, hái dưa" (Ở quê tôi cả đời nào được đi xe huê kỳ) Tôi hạnh phúc quá và xin cảm ơn tất cả. Cảm ơn Trời, cảm ơn Đất, không gian, thời gian, Thượng đế và loài người. Cảm ơn ba đã ở tù hơn ba năm, cảm ơn mẹ không lấy Việt cộng, nên chúng con có ngày nay.
Ngày đó, ba đi tù, mẹ cũng bị cán bộ dụ dỗ bao vây, giúp đỡ, lo lắng, dọa dẫm, đủ tất cả các đòn phép, nhưng mẹ vững lòng tin, chờ ba. Bà ngoại dặn mẹ rằng, "Đi thì cúi mặt xuống đất, về ngất mặt trong nhà, hay là ngày xưa có nhiều người đàn bà góa chồng, đêm đêm trộn đỗ và đậu chung nhau rồi lựa nhặt cho đến sáng. Hãy ôm con thật chặt vào lòng, để biết mình là ai, chồng mình ở đâu"" Nhớ lời mẹ kể, tôi rùng mình, giả như ngày ấy mẹ tôi xiêu lòng, ba tôi hận đời, bỏ tôi bơ vơ.
Phạm đào Nguyên