Một hôm, vài bạn trẻ ôm một đống báo, vưà báo Mỹ vưà báo Việt Ngữ tới tìm tôi với vẻ mặt nghiêm trọng. Tôi chẳng hiểu có chuyện chi mà coi bộ tình hình căng thẳng ghê gớm y như là… lúc Ông số 1 nước Huê Kỳ và Ông số 1 nước Cộng Hoà Nhân Dân Trung Hoa Quốc, tục kêu là Trung Cộng, tuyên bố tùm lum về cái vụ máy bay do thám EP-3 cuả Hoa Kỳ và phản lực chiến đấu cơ F-8 cuả Trung Quốc đụng nhau trên vùng trời Biển Đông...
Tôi hỏi mấy Cô, mấy Cậu là có chuyện chi mà các cháu coi bộ quan trọng thế"
Một cô lanh miệng nói luôn:
- Thưa Bác, chúng cháu đang học Việt Ngữ, đủ đọc được Báo cuả người Việt mình rồi. Nay chúng cháu thấy có điều cần hỏi Bác.
- Sao lại hỏi tôi"
- Vì chúng cháu biết Bác rành ba cái vụ này.
- Ờ ! Thì Bác cứ nhận đại đi là mình biết chút chút đủ để nói chuyện với các cháu. Vậy chớ các cháu muốn hỏi vụ chi"
Mấy Cô, mấy Cậu đẩy nhau bằng mắt rồi bằng cùi chỏ để lựa một tay ăn nói, đủ "Chưởng lực Tiếng Việt" đại diện cho nhóm, đứng ra… mần cái vụ này với tôi.
Sau khi…vận nội công đâu đấy đàng hoàng, một cô coi bộ bạo ăn, bạo nói, lên tiếng :
"Thưa Bác, chúng cháu có học tiếng Việt, kẻ ở bên nhà, kẻ ở bên đây, chúng cháu thấy một số nguời Việt mình, đôi khi, cả một số báo chí Việt Ngữ cuả mình ở Mỹ ăn nói, viết lách, cháu thấy có cái chi kỳ kỳ, hình như không đúng với Tiếng Việt cuả mình thì phải.
- Cháu thấy làm sao, nói ra, Bác nghe thử coi!
- Thưa Bác ! Trước hết là về cái mục… (Cô này coi bộ loạng quạng tìm không ra Tiếng Việt cho nên sài luôn tiếng Mỹ) " Thưa Bác, về cái mục Personal Pronouns … "
- À! cái đó Tiếng Việt mình kêu là …" Nhân xưng (hay nhân vật) Đại Danh Từ". Cái mục này, các cháu thấy làm sao"
- Thưa Bác, người Mỹ người ta nói với nhau thì tuỳ theo … lại tắc tị Tiếng Việt nên Cổ xoay ra sài tiếng Mỹ cho…" mau việc chính phủ ", tuỳ theo First, Second hay Third person, số ít, hoặc số nhiều, nguời ta dùng những tiếng I, You, He, She, It, We, You, They để mà xưng hô, nếu là … Subject, còn nếu là …Object thì họ xài Me, You, Him, Her, It, Us, You, Them để nói chuyện, kêu, gọi nhau. Tiếng Việt Mình rất phong phú, tuy có khó khăn hơn chút ít trong việc sử dụng những tiếng xưng hô đó. Tỉ như… Second person (ngôi thứ 2), nói chuyện với ai, người Mỹ chỉ việc dùng tiếng You là đủ rồi, nhưng người Việt mình thì tuỳ theo tuổi tác, vị trí trong gia đình , xã hội vv… cuả người đối diện, mình kêu người đó là: Thầy, Cô, Cụ, Ông, Bà, Ba, Má, Chú, Bác, Cô, Dì, Cậu Mợ, Anh, Chị, Em, Cô, Cậu, Bạn vv… nó biểu lộ sự thân thương, quý mến, lịch sự, kính trọng… phân biệt rõ ràng. Các ngôi Thứ Nhất, Thứ Ba (First, Third persons) cũng phân biệt tương tự như thế. Vậy mà có lắm người Việt mình, cả người lớn, coi bộ vó lịch sự đàng hoàng hẳn hoi, mà khi nói chuyện tiếng Việt với người quen thân, chúng cháu thấy họ không dùng theo cách thức cuả người Việt có chút ít hiểu biết, học hành. Họ cứ nói , đại khái như cháu xin lỗi… "Thằng Giám Đốc Mỹ cuả tao nó nói: chúng mày làm việc rất tốt… Tao bảo lại với nó là chúng tao… " Tại sao họ không nói đại khái như: "Ông Giám Đốc người Mỹ nói với chúng tôi rằng các ông làm việc rất tốt…. Chúng tôi nói lại với Ông ta rằng …" Thế nghe có phải êm tai và đẹp đẽ không" Mà họ nói đàng hoàng, chớ không có… tếu đâu Bác! Cũng có người khi nói chuyện với Ba Má, Chú Bác, Cô Dì là "Bà Giáo ở trường nói với con là…mày học giỏi lắm… Con nói với Bả… Mày thấy tao có khả năng học…". Tại sao họ không nói lại cho người nghe là " Bà Giáo nói với con rằng Em (hay Cô) học giỏi lắm! Con nói với Bà ấy là Bà thấy Em (hay tôi) có khả năng học…" có phải hay và hợp với ngôn ngữ phong phú, lễ độ, dễ thương cuả người Việt Nam mình không hả Bác"
- Ồ! Các cháu nói rất hợp tình, hợp lý. Các cháu không giỏi tiếng Việt cho lắm mà biết phân biệt cái hay cái dở như vậy thật là đáng quý, đáng làm gương cho nghiều người khác. Ngoài mục đó ra, các cháu còn có điều chi muốn bàn với Bác không"
- Thưa Bác! Còn cái việc này nưã. Cách đây vài tháng, cái máy bay do thám cuả Mỹ EP-3 đụng phải chiếc chiến đấu phản lực cơ cuả Trung Quốc. Chiếc Phản Lực Cơ rớt xuống biển, phi công mất tích. Còn chiếc máy bay do thám cuả Mỹ phải đáp khẩn cấp xuống 1 phi trường cuả Đảo Hải Nam… Bác nhớ chứ "
- Có! Bác nhớ! Các cháu thắc mắc điều chi ở cái chỗ này"
- Thưa Bác, báo chí Mỹ đây, đại khái đăng là: “Nicholas Mellos, a member of U.S. spy plane crew detained in China…
“The President George W. Bush telephoned the 24 crew members who had been detained by the Chinese…
“The Chinese government declared that it had won a moral victory in deciding to return the crew of a U.S. spy plane after receiving a contrite letter from the U.S. government…”
Còn nhiều lắm, nhưng chúng cháu thấy là người Mỹ luôn dùng chữ rất thận trọng, chứng tỏ là trên chiếc máy bay do thám cuả Mỹ có 1 phi hành đoàn ( a crew ) gồm có 24 nhân viên (24 members ) . Vậy mà… Bác coi đây, báo chí Việt Ngữ cuả mình, có cả chục tờ thì cháu thấy chừng 5 tờ dịch đúng là :
- Đoàn phi hành gồm 24 nhân viên… 24 nhân viên thuộc phi hành đoàn … 24 nhân viên trong đoàn phi hành vv… Còn lại chừng 1 nưả số báo Việt Ngữ cuả mình thì cứ viết ”24 phi hành đoàn” hết trơn. Nếu theo kiểu nói năng, dịch thuật này thì chúng cháu phải hiểu là: trên chiếc máy bay do thám đó có tới 24 đoàn phi hành, tức là 24 crews, mỗi đoàn phi hành gồm có từ 2,3 người trở lên vv….
- Ờ ! Các cháu gỉoi lắm! Thật là đáng khen. Đáng khen hơn hẳn mấy Ông Bà nhà báo coi thường người đọc, cứ dịch tưới hạt sen, hạt dưa, bất kể tiếng Việt cuả mình trúng trật ra sao. Chớ mấy Ông mấy Bà đã làm báo mà chẳng lẽ lại không phân biệt dược thế nào là… crew và thế nào là members , để rồi cứ xào nấu 2 chữ đó lôâïn xà ngầu lại với nhau để cho ra một …món ăn tả pí lù…
- Sao! các cháu hết mục thắc mắc chưa" Còn chi ta nói nốt với nhau cho vui một bưã.
- Thưa Bác! Còn cái này nưã chơ . Người Việt mình nói tiếng Việt và viết tiếng Việt thì chúng cháu thấy có cái lộn xộn thế này khi đọc báo chí , tiểu thuyết cuả người Việt mình …
- Các cháu thấy lộn xộn cái chi" Nói Bác nghe coi !
- Chúng cháu thấy một số người mình hình như hay xài lộn hai chữ "Yếu điểm" và "Nhược điểm " .
- Đúng ! Đúng ! Bác có thấy! Khi mình nói và viết Tiếng Việt thì hai chữ đó khác hẳn nhau. Thí dụ: Khi ta nói và viết tiếng Việt thì chữ "yếu điểm" không có nghiã là "chỗ yếu, điểm yếu kém " đâu. Chữ kép đó chúng ta mượn từ chữ Hán vì ngày xưa nền văn hoá cuả chúng ta bị ảnh hưởng từ nền văn hoá " Ngàn năm đô hộ cuả người Tầu " .Chúng ta từ thuở Ông Cha, sài lâu ngày quen đi, cứ dùng theo kiểu chữ cuả người Tầu, ta kêu là Việt Hoá những tiếng, những chữ đó đi để sài cho tiện. Nếu cứ dịch hết trơn ra tiếng Việt thì lắm lúc cũng tức cười, tỉ như cái chuyện hài hước sau đây : Trong 1 cuộc hội nghị nọ, 1 nữ cán bộ Việt Cộng giơ tay xin phát biểu ý kiến… Thưa các đồng chí! Phụ nữ chúng em còn nhiều cái lỗ hổng (khuyết điểm), mong các đồng chí lãnh đạo lấp kín (bổ khuyết giùm chúng em những cái lỗ đó ". Cán bộ lãnh đạo ngơ ngác hỏi "Đồng chí gái (nữ đồng chí) nói cái kiểu chi mà kì dzậy "
- Dạ thưa, chúng em theo lời khuyên cuả Bác Hồ đã dậy là nói năng phải cho trong sáng, không được bạ đâu xài đó, gặp Tiếng Tây, tiếng Tầu cũng cứ vay mượn xài đại cuả người ta. Người Việt cứ tiếng Việt mà sài!" Bởi đó mới có cái chuyện "Nhà Bảo Sanh" hay "Bảo Sanh Viện" thì được các quan nón cối kêu bằng "Nhà Đẻ", rồi thì "Máy bay lên thẳng - Du kích gái, Giáo Sư gái, học sinh gái " vv… Thế nhưng "Lính thủy đánh bộ" thì quả thực ớn quá: nưả Tẫu nưả Mít, sao không nói luôn là "Lính nước đánh đất" cho nó…tiện việc nhà nước" Do đó khi nói và viết tiếng Việt thì chữ "yếu điểm" có nghiã là điểm trọng yếu, chỗ quan trọng Mỹ kêu là "Essential Point", Pháp kêu là "Point essentiel" . Còn muốn nói đến cái "chỗ yếu, điểm yếu kém" thì người Việt mình phải nói hay viết là" Điểm yếu, chỗ yếu " hay nói theo chữ Hán đã được Việt-Hoá là "Nhược điểm" mà khi dịch ra tiếng Mỹ, nó là "Weak Point", tiếng Pháp là "Point Faible" .
Đến đây các cháu đã phân biệt được cái khác nhau cuả hai chữ "Yếu điểm" và "Điểm yếu," hay "Nhược điểm" chưa nào"
- Thưa Bác, tuy có rắc rối, nhưng chúng cháu cũng đã hiểu được rồi. Cảm ơn Bác!
- Hết thắc mắc về Tiếng Việt, chữ Việt, khi nói, khi viết chưa các cháu"
Tưởng đã xong thì một Cậu lại chen dô:
San Diego, California
Phan Đức Minh