Người viết: Phùng Annie Kim
Bài số 4066-14-29466vb5112113Tác giả sinh năm1949, định cư tại Mỹ
theo diện HO năm 1991. Nghề nghiệp trước 75: dạy học. Công việc làm ở
Mỹ: du lịch. Hiện đã hưu trí và là cư dân vùng Little Saigon, Westminster,
California. Bài viết về nước Mỹ đầu tiên của bà năm 2013 là "Kock
and Me / Vi trùng lao và Tôi." Sau đây là bài viết thứ bẩy của
Bà.* * *
Mùa lễ Tạ Ơn đang đến. Hồi còn học trung học, tôi học thêm tiếng Anh
ở Hội Việt Mỹ. Tôi nhớ hoài quyển sách “Lets learn English” trong đó
có một bài viết về ngày lễ Tạ Ơn. Bài có bức hình minh họa một
gia đình Mỹ gồm hai vợ chồng và hai đứa con, một trai, một gái đang
ngồi quay quần quanh chiếc bàn ăn.Cả gia đình ai cũng tươi cười, có
khuôn mặt đẹp, thanh tú như đôi mắt to, sóng mũi cao, nét mặt đúng
là…Mỹ. Họ ăn mặc chỉnh tề. Cậu con trai còn nhỏ mà đã được thắt
cái cà-vạt. Đẹp nhất là cô con gái có cái áo đầm hoa, tay phồng,
kết ren, mái tóc cột lên như cái đuôi gà sau ót. Trên bàn có nhiều
món ăn nhưng đặc biệt có con gà tây thật to, nằm ngửa đặt trên dĩa ở
giữa bàn, hai cái đùi chổng lên, không có chân.
Đó là những hình ảnh đầu tiên tôi biết về về ngày Lễ Tạ Ơn qua
sách Mỹ. Trong trí tưởng tượng của một cô học trò lớp mười, đó là
hình ảnh về những người Mỹ lịch sự, sang trọng (quần áo đẹp, thắt
ca-vát), về một đất nước giàu (nhà bốn người mà ăn một con gà tây
và một bàn đầy các dĩa thức ăn), về gia đình người Mỹ ít con (chỉ
có hai trong khi gia đình tôi chín anh chị em) về tục lệ “cám ơn” mà
ba má tôi thỉnh thoảng nhắc nhở. Tôi đã ước mơ về một phương trời xa
lạ, một đất nước xa xôi có con gà tây. Phải chi có một ngày nào
mình được đặt chân đến xứ Mỹ!
Tiếng Mỹ có từ ngữ “enjoy” thật hay. Tiếng Việt phải dùng nhiều từ
mới diễn đạt hết ý nghĩa của từ này. Từ ước mơ đến xứ Mỹ lúc
còn trẻ cho đến khi ước mơ thành sự thật, từ hình ảnh con gà tây
trong ảnh cho đến khi nhìn thấy con gà tây thật trong ngày lễ
Thanksgiving, phải mất… ba mươi năm. Ba mươi năm tôi mới được đặt chân
đến nước Mỹ, được vui chơi, hưởng thụ, thưởng thức, cảm nhận, trải
nghiệm và… “enjoy” Thanksgiving đầu tiên ở Mỹ là năm 1991, lúc đó tôi
đã ngoài bốn mươi.
Tôi tự an ủi: “Mới hơn… nửa đời người. Còn trẻ chán!”
Tháng đầu tiên, tôi ở nhà người bảo trợ là cô Lương và chú Nam. Chú
là em ruột của chồng tôi. Đi theo diện HO, nếu không có thân nhân ở
Cali thì gia đình tôi sẽ được một gia đình người Mỹ ở tiểu bang xa
xôi nào đó bảo trợ rồi. Làm gì mà được hưởng thời tiết đẹp và
tình người của “Cali nắng ấm tình nồng”?
Nhà có một phòng trống, một giường dành cho hai đứa con, bố mẹ ngủ
dưới thảm. Một tháng đủ để vợ chồng cô chú hết lòng giúp đỡ bước
đầu như lo giấy tờ làm thẻ xanh thường trú, chở đi khám sức khỏe, đi
thăm bà con, đi chợ Mỹ, đi shopping, học lái xe, học cách sử dụng đồ
dùng trong nhà bếp, học cách đi bộ qua đường, học cách xài tiền Mỹ,
sử dụng thẻ tín dụng, rút tiền mặt, account ngân hàng, học tiếng
Mỹ…
Một tháng tuy ngắn ngủi nhưng gia đình tôi làm quen dần với các tục
lệ và hội nhập với đời sống Mỹ như phải xếp hàng, phải biết nói
“thank you”, không gắp thức ăn chung bằng đũa của mình khi đi ăn tiệc,
không nói ồn ào trong đám đông, không khạc nhổ hay xả rác bừa bãi,
lỡ đụng chạm ai phải biết nói lời xin lỗi, tôn trọng phụ nữ vì
“lady first”, quý trọng trẻ con nhưng trẻ con ở đây phải cẩn thận, không
được nựng nịu tự nhiên như trẻ con bên nhà, không đánh chó, đập mèo
và còn biết bao điều mới mẻ về nước Mỹ phải từ từ làm quen và
học tập theo thời gian v…v.
Tôi nhớ căn phòng ở khu Irvine, gia đình bốn người chúng tôi quây quần
trong không gian nhỏ hẹp này. Buổi chiều nhìn ra hồ bơi màu xanh biếc
mà nhớ chuyến đi chơi ở bãi biển Vũng Tàu trước khi đi Mỹ. Trước
giờ đi ngủ là lúc vợ chồng con cái kể cho nhau nghe những điều mới
lạ học ở xứ Mỹ trong ngày và nhắc lại những kỷ niệm thời xa xưa ở
Việt nam.
Cô chú Nam Lương là nhịp cầu nối đầu tiên giữa gia đình chúng tôi với
xứ Mỹ. Tục ngữ có câu “Chị em dâu đánh nhau vỡ đầu”. Quan hệ giữa
tôi và cô em dâu từ hồi ở Việt nam không “đánh nhau vỡ đầu” mà trái
lại có mối giao tình tốt đẹp. Cô là người hiền lương như cái tên.
Chú vui tánh hay nói chuyện tiếu lâm. Cô chú là những người tốt. Cái
ơn đầu tiên ở xứ Mỹ là cái ơn tình sâu nghĩa nặng trong gia đình
huyết thống của chồng tôi. Tôi không bao giờ quên.
Tháng sau, vì sự học của hai đứa con, gia đình tôi dọn lên Laguna
Hills, “share” hai phòng trong ngôi nhà lớn của cô em chú bác là cô Niên
và chú Trung. Ở đây có trường học tốt cho đứa con trai lên mười vô
lớp năm và đứa con gái mười tám học lại lớp mười hai. Tục ngữ bình
dân có câu “Nghèo mà ham!”. Đôi khi tôi ngẫm nghĩ câu này…đúng chớ đâu
có gì sai! Vì nghèo nên người ta mới ham muốn, thèm khát. Trường hợp
của tôi thì khác. “Nghèo mà…sang!”. Chân ướt chân ráo mới qua Mỹ mà
leo tuốt lên… đồi tận Laguna Hills. Con cái cho học trường toàn là học
sinh Mỹ trắng, con nhà giàu. Học sinh đầu đen đếm trên đầu ngón tay.
(Tôi có đếm thật, mỗi lúc đưa đón mấy đứa nhỏ ở trường về). Vợ
chồng cô chú chân thành mời gia đình tôi về ở hai phòng mà chỉ góp
có ba trăm đô tiền nhà. Cô chú muốn giúp chúng tôi dành dụm tiền và
có trường tốt cho con cái học hành. Ăn uống thì mỗi gia đình thay
phiên nhau đi chợ. Tôi dùng foodstamps đi chợ Việt nam và là đầu bếp
nấu các món ăn Việt nam cho cả nhà. Cô đi chợ Mỹ nấu thức ăn theo
kiểu Mỹ cho mấy đứa nhỏ trong đó có thằng con trai của tôi bắt đầu
quen với thức ăn Mỹ. Cô bao tiền điện, nước, gaz. Cô chú hiền hòa, cư
xử tế nhị, quý trọng anh chị và các cháu. Sau một năm, cô chú bán
nhà, chuẩn bị theo hãng dọn qua Oklahoma, gia đình tôi dọn về Santa Ana
thuê một “apartment” hai phòng chín trăm đồng. Nhờ dành dụm chút tiền,
tôi mở một tiệm bán vé máy bay khu Westminster. Chúng tôi chia tay nhau
mà cả hai gia đình đều bùi ngùi, lưu luyến.
Tôi còn nhớ ba đứa cháu: Uyên mười tuổi, Thomas tám và Helen sáu, đứa
nào cũng ngoan và lễ phép, suốt ngày quấn quít bên bác Phong. Sau
này, cô có bầu thêm đứa thứ tư. Chú đi làm hãng Rockwell, sáng đi
sớm, chiều về. Giờ chú sắp về là giờ cô đi làm hãng điện ca chiều
cho đến gần sáng. Khoảng thời gian từ hai đến năm giờ, từ ngày có
gia đình tôi về ở chung, chúng tôi giúp cô chú đưa đón thêm thằng con,
tổng cộng bốn đứa trẻ, trông chừng chúng ăn uống và làm “homework”.
Một năm ở Laguna Hills, hai đứa con tôi tiếp xúc, học hành với người
Mỹ, bạn bè Mỹ, tiếng Mỹ tỏ ra tiến bộ rõ rệt. Hai vợ chồng tôi
học Anh văn và ghi danh vài “unit” môn “booking” vé máy bay ở Saddleback
College. Chiều tối, cả nhà bận rộn với “homework”.
Tôi hay đùa cặp này là “Ngưu Lang Chức Nữ” vì ban ngày chú đi làm, cô
ngủ. Chú ngủ thì cô còn ở hãng. Họ chỉ gặp nhau trọn vẹn vào cuối
tuần. Chúng tôi may mắn sống những ngày tháng đầu tiên với những
người thân tốt bụng. Ngày lễ tạ ơn đầu tiên, tôi đứng ở sân sau của
ngôi nhà đẹp và sang trọng của cô chú trên sườn đồi, nhìn xuống thung
lũng, nhớ đến ngôi nhà nhỏ của tôi ở đường Nguyễn Thiện Thuật bây
giờ sao mịt mù, xa xăm quá!
Vào ngày lễ Tạ Ơn, cô chú đứng ra làm chủ xị, tổ chức một buổi
tiệc linh đình, khoản đãi bà con họ hàng hơn ba mươi người đến họp
mặt, có đủ các món ăn Mỹ, Việt như gà tây, bánh bí, rau trộn, gỏi
sen, chả giò, tôm chiên, súp cua …để mừng gia đình anh chị Phong đến
Mỹ. Năm sau, cũng mùa Thanksgiving, chúng tôi dọn về Santa Ana. Một lần
nữa, tôi mang thêm một cái ơn tình sâu nghĩa nặng với cặp vợ chồng cô
Niên, chú Trung. Hai cặp cô chú là những “quý nhân” đã “phò trợ” gia
đình tôi trong bước đầu lập nghiệp.
Thế là từ bức ảnh con gà tây “hai đùi chổng lên, không có chân” trong
ký ức thời niên thiếu, trong bữa tiệc Thanksgiving tại xứ Mỹ, tôi
được nhìn thấy nó bằng mắt, được vinh hạnh cắt những lát gà tây
đầu tiên đặt trên dĩa của mọi người. Con gà được đặt mua và nướng
tại chợ Mỹ, nặng hai mươi lăm pounds, giá hơn bốn chục đồng, đặt trên
cái khay lớn, vẫn là “ hai đùi chổng lên, không có chân”, da nướng
vàng, bóng lưỡng và mùi bơ thơm phức.
Ở Mỹ, công ty “Butterball” là công ty sản xuất gà tây lớn nhất, trụ
sở đặt tại Garner, North Carolina sản xuất một tỉ pound gà tây mỗi năm
bằng 20% tổng số sản lượng toàn quốc. Công ty này có nhãn hiệu như
cái dĩa hình bầu dục nền vàng, nổi bật hàng chữ xanh “ Butter ball”
là sản phẩm tiêu biểu và quen thuộc của các gia đình Mỹ trong dịp
lễ Thanksgiving hằng năm.
Theo thống kê của hội bảo vệ súc vật PETA, mỗi năm vào ngày lễ Tạ
Ơn, người Mỹ tiêu thụ một trăm bảy chục triệu con gà tây trong đó có
một con, theo tục lệ, sẽ được vị Tổng Thống ở tòa Bạch Ốc tha chết
vào ngày lễ này.
Ăn gà tây theo truyền thống Mỹ phải có “stuffing”.Tôi học món
“stuffing” và “gravy” từ bà giáo dạy ESL. Đây là một món nướng gồm
có bánh mì “sandwich” cắt vuông, cần, hành tây, nấm xào với bơ, trộn
với nước sốt gà, thêm tiêu,muối thành một hỗn hợp hơi đặc rồi đem
nướng. Sauce “gravy” ăn chung với gà làm bằng nước gà nướng gọi là
“drippings”,trộn với nước súp gà, bơ, kem, sữa, bột bắp hay bột mì
quậy lên, đun sôi thành một chất sền sệt màu nâu rưới lên miếng thịt.
Có người thích loại “cranberry sauce” làm bằng dâu đỏ.Có người thích
khoai tây nghiền có mùi tỏi. Salad, khoai lang, bắp, bánh táo…là những
món không thiếu được trong bữa ăn Thanksgiving.
Con gà tây trông hấp dẫn thật nhưng khi ăn những lát thịt trắng, nhạt
và khô, dù có kèm theo nước sốt vẫn không đậm đà, ướt át, mềm mại
như gà đi bộ ướp và nướng theo kiểu Việt nam. Thế mới biết khẩu vị
mỗi người, mỗi nơi mỗi khác. Vì vậy có nhiều gia đìnhViệt nam làm
món gà mái nhỏ còn gọi là con “hen” nướng hoặc quay. Có gia đình
chỉ chơi mỗi món… cánh. Cánh gà chiên bơ hay cánh gà chiên… nước mắm
có mùi vị quê hương thay cho gà tây trong ngày lễ Tạ Ơn cũng là sự
thay đổi cho hợp khẩu vị trong ẩm thực của người Việt vào ngày lễ
này.
Thôi thì dù con hay cánh, gà tây hay gà ta, cũng là…gà. Khẩu vị cũng
chỉ là thói quen lâu ngày “Ta về ta tắm ao ta. Dù trong dù đục, ao
nhà vẫn hơn”. Tôi còn nhớ sau khi ăn uống xong, trong lúc “trà dư tửu
hậu” đến màn chị em tâm sự, các cô em “phỏng vấn” những người di dân
chân ướt chân ráo “newcomers” như chúng tôi về ngày lễ Thanksgiving đầu
tiên ở Mỹ. Cảm hứng về con gà tây, tôi xuất khẩu thành bốn câu thơ
con cóc:
Ta về ta “xực”gà ta
Gà ta tuy nhỏ nhưng mà thịt ngon
Gà tây tuy có lớn con
Thịt khô, nhạt phếch lại còn nặng “đô”Từ Việt nam mới qua, mỗi lần xài tiền Mỹ, tôi có thói quen tính ra
tiền Việt nam hoặc quy ra vàng. Lúc bấy giờ, ăn con gà tây hơn bốn
chục đô gần bằng một… chỉ vàng. Số tiền đó quá lớn đối với người
tị nạn như tôi chưa biết làm gì ra tiền. Chắc vì tiếc tiền nên nguồn
thơ của tôi “tuôn trào lai láng”… chỉ có thế.
*
“Thanks” là những lời cám ơn. “Giving” là cho. Năm 1620, chiếc tàu
“Mayflower” chở những người “Pilgrims” là những người Anh định cư đầu
tiên. Vì sự bạc đãi về tôn giáo, họ đã di cư đến vùng đất mới còn
gọi là Tân Thế giới. Sau nhiều ngày lênh đênh trên biển cả, họ đến
được đất liền và được những người thổ dân da đỏ cung cấp thức ăn.
Khi cuộc sống ổn định, mùa màng thu hoạch tốt, họ làm lễ Tạ Ơn đến
Thiên Chúa đã “cho” họ nhiều “ơn” phước như có cuộc sống no đủ, an
lành, đến những người thổ dân cưu mang họ lúc đầu khó khăn. Truyền
thống lễ tạ ơn “ Thanksgiving” ở Mỹ bắt nguồn từ đó.
Trải qua nhiều thế kỷ, ngày Lễ Tạ Ơn ở Mỹ còn là ngày cầu nguyện,
họp mặt gia đình, ăn uống, vui chơi, bắt đầu mùa mua sắm cho lễ Giáng
sinh sắp tới.
Lịch sử Việt nam, tổ tiên ta có tục lệ tế lễ Trời Đất cũng là một
hình thức lễ tạ ơn. Truyện người con của vua Hùng Vương thứ sáu là
Tiết Liêu hiền lành, đạo đức nằm mộng thấy Thần hiện ra chỉ cho
cách làm lễ vật dâng vua. Gạo là thực phẩm nuôi sống con người.Thần
dạy cho Tiết Liêu lấy nếp làm vỏ ngoài, giữa bánh có nhân, dùng lá
gói, nén thành hình vuông tượng trưng cho Đất gọi là bánh chưng.Thần
chỉ cách giã xôi thành bánh,vo thành hình tròn tượng trưng cho Trời
gọi là bánh dầy. Nhờ hai thứ bánh giản dị và có ý nghĩa, Tiết
Liêu được vua truyền ngôi báu.Từ đó, Vua cho dùng hai thứ bánh chưng,
bánh dầy trong ngày Tết Nguyên Đán là ngày Tết truyền thống để nhớ
ơn Trời Đất, ông bà tổ tiên.
Vua Quang Trung cũng có làm lễ tạ ơn. Ngày mùng năm tháng giêng năm Kỷ
Dậu 1789, sau khi chiếm được Hà hồi, Ngọc Hồi, Vua ra lệnh tiến vào
thành Thăng Long đánh tan hai mươi vạn quân Thanh. Tôn Sĩ Nghị bỏ cả ấn
tín mà chạy về Tàu. Sầm Nghi Đống tử trận. Nhà vua làm lễ kính
cáo, tạ ơn Trời Đất, cho quân lính và nhân dân ăn mừng mùa xuân chiến
thắng trong lịch sử chống ngoại xâm.
Triều đình nhà Nguyễn cũng có tục lệ làm lễ tạ ơn. Dưới chế độ
phong kiến, vua là thiên tử thay Trời trị dân nên vua thay dân đăng đàn
chủ tế tại đàn Nam Giao ở Huế để tạ ơn Trời Đất và các vị tiên
đế, cầu xin mưa thuận gió hòa, quốc thái dân an.
Người Việt có tục lệ rất có ý nghĩa là cúng giao thừa nửa đêm vào
dịp Tết Nguyên Đán. Chiếc bàn thờ nhỏ với khói hương nghi ngút, hoa,
đèn, bánh trái, vào thời khắc giao hòa giữa năm cũ và năm mới, trong
tiếng pháo nổ rền vang, người chủ nhà chắp tay đứng giữa trời, gửi
lời tạ ơn đếnTrời Đất, cửu huyền thất tổ, ông bà nội ngoại hai bên
xin phù hộ cho con cháu được một năm mới nhiều may mắn và hạnh phúc.
Đạo Phật coi trọng bốn ơn sâu nặng đó là ơn Cha, Mẹ và ơn Thầy, Tổ.
Người đi tu trong chùa còn mang thêm một ơn rất nặng khác đó là ơn
của đàn na thí chủ đã bố thí cúng dường cho mình có phương tiện tu.
Một hạt gạo cũng là vật thực giúp mình ăn để sống, để tu làm lợi
cho chúng sinh.Người tu, mỗi khi nghĩ đến ơn này, phải dốc lòng tu
học đạo giải thoát, đừng dễ duôi, phóng dật mà mang tội. Kiếp này
không trả thì kiếp sau làm trâu ngựa để đền đáp. Nghĩ như thế thì lo
tu, biết tiết kiệm của cải của thí chủ nhất là biết ơn.
Phật giáo Hòa Hảo là một tôn giáo rất gần với người dân miền Nam
còn có tên là Phật Giáo Tứ Ân. Phật giáo Hòa Hảo dạy các tín đồ
“Tứ Ân hiếu nghĩa” là bốn ơn: tổ tiên và cha mẹ, ơn đất nước, ơn Tam
Bảo, ơn đồng bào và nhân loại. Sống ở đời, người nào mang được bốn
ơn này là người đạo đức, có hiếu, có nghĩa.
Natalie, con gái tôi theo đạo Công giáo. Mỗi bữa ăn, gia đình Natalie
đều làm dấu thánh giá. Có khi gia đình đọc kinh tôi chỉ nghe lõm
bõm. Tôi bảo đứa cháu ngoại là Dustin đang học tiếng Việt đọc cho bà
ngoại nghe bài kinh. Dustin học thuộc lòng và đọc lưu loát. Đó là
bài kinh tạ ơn Thiên Chúa đã cho lương thực hàng ngày. Người Công giáo
tạ ơn Chúa mỗi ngày qua những bữa ăn. Đây là một truyền thống đẹp.
Trong sách “Quốc văn giáo khoa thư” kể câu chuyện về Carnot. Ông là kỹ
sư, nhà vật lý người Pháp nổi tiếng với nhiều phát minh trong ngành
cơ khí. Một hôm, ông trở về trường cũ thăm thầy.Cả nước Pháp đều
biết tên của con người tài ba này nhưng thầy không biết ông là ai. Ông
đến gặp vị Thầy già và thưa với Thầy rằng: “Thưa Thầy, con là
Carnot, học trò cũ ngày xưa của Thầy đây”.
Những câu chuyện nhỏ dạy về sự biết ơn vẫn là những bài học về
luân lý, giáo dục có giá trị đạo đức làm cho chúng ta cảm động.
Thời phong kiến, các nước Đông phương như Trung Hoa, Việt nam rất quý
trọng Thầy và biết ơn Thầy. Quan niệm “nhất tự vi sư, bán tự vi sư”,
một chữ cũng là thầy, nửa chữ cũng là thầy. Thầy đứng hàng thứ
hai chỉ sau vua và trên cả cha: “quân,sư,phụ”.Theo chiều hướng của lịch
sử, quan niệm này bây giờ đã lỗi thời. Nước Mỹ là đất nước kiểu
mẫu cho nền dân chủ trên thế giới cho nên “dân” là “chủ”.Thầy ở xứ
Mỹ cũng là bạn của trò, chia sẻ với trò về kiến thức trong học
tập.Quan hệ của thầy trò dựa trên sự tương kính và chu toàn nhiệm
vụ của hai bên nhiều hơn là sự mang ơn theo truyền thống “tôn sư trọng
đạo” ngày xưa.
Ngày lễ Mẹ (Mothers Day) cũng là ngày lễ truyền thống của Mỹ để
nhớ ơn các đấng sinh thành đã cho ta hình hài này. Đạo Phật có tục
lệ bông hồng cài áo trong ngày lễ Vu Lan. Tục ngữ ta có câu “nước
mắt chảy xuôi” cho nên các bậc làm cha mẹ Việt nam ở xứ Mỹ đừng mong
cầu gì nhiều ở con cái. Được một ngày các con dành cho cha mẹ là
quý lắm rồi mặc dù tình thương cha mẹ dành cho con “bao la như biển
Thái Bình” và công ơn “cha mẹ nuôi con bằng trời bằng biển. Con nuôi
cha mẹ tính tháng tính ngày.”Chừng nào mình nhắm mắt buông tay thì
nước mắt mới ngừng chảy.
Người Việt còn có truyền thống mang ơn Thầy, Tổ là người sáng lập
và có công truyền bá ngành nghề cho đệ tử. Lịch sử các vị Thầy,
Tổ này nhiều lắm không sao kể hết. Phái võ Thiếu Lâm thờ Tổ Bồ đề
Đạt Ma vì Ngài là người khai sáng môn võ Thiếu Lâm dạy cho các chư
tăng trong chùa. Môn võ sau này lan rộng trong quần chúng. Ngày nay môn
võ này vẫn được truyền thừa và đệ tử vẫn nhớ ơn Tổ. Tổ còn là một
Thiền sư nên các Thiền viện đều có thờ Ngài sau chánh điện.
Ngành cải lương cũng làm lễ tạ ơn Thầy Tổ vào ngày mười hai tháng
tám âm lịch. Theo ông Trần Quang Hải, tổ ngành cải lương là Tống Hữu
Định, dòng dõi công thần nhà Nguyễn. Ông là một danh sĩ hào hoa phong
nhã, nổi tiếng ăn chơi,yêu thích văn nghệ.Tuồng cải lương đầu tiên
diễn ở nhà ông với biệt danh là ông Phó Mười Hai vì ông từng là Phó
Tổng và thứ bậc mười hai trong gia đình.
Tổ ngành hát bội hay còn gọi là hát bộ (vì khi diễn phải ra điệu
bộ) là ông Đào Tấn ở Bình định người có công sáng tác nhiều vở
tuồng cổ.
Tổ ngành hát chèo là bà Phạm thị Trân. Bà là phụ nữ xinh đẹp, tài
sắc, hát hay được tiến vào cung. Vua Đinh Tiên Hoàng yêu mến, giao cho
việc dạy lính múa hát, đánh trống, gảy đàn, diễn các tích gọi là
hát trò, sau gọi là hát chèo.
Công chúa Thiều Hoa, con thứ sáu của vua Hùng Vương xinh đẹp, hiền
thục nhưng không lấy chồng. Bà dạy dân trồng dâu, chăn tằm, kéo sợi,
dệt vải. Dân chúng làm nghề dệt vải nhớ ơn và thờ bà là Tổ ngành
dệt.
Ngày giỗ Tổ ngành thêu là ngày hai mươi hai tháng giêng âm lịch. Tổ
ngành thêu là ông Lê Công Hành đỗ tiến sĩ, đi sứ, bị vua quan Tàu giữ
lại, bắt nhốt. Ông tìm cách học nghề thêu. Khi được tha về, ông
truyền nghề này cho dân chúng. Nghề thêu ở Việt nam ra đời và phổ
biến từ đó.
Tổ ngành kim hoàn được ghi lại là ông Cao đình Độ và con là Cao đình
Hương. Hai ông học nghề kim hoàn của một gia đình người Hoa.Tài nghề
của hai cha con rất giỏi được triều đình nhà Nguyễn trọng dụng. Khi
chết, hai cha con đều được vua sắc phong. Ngày nay mộ còn thờ ở Phú
Cát Huế. Những người làm nghề kim hoàn lấy ngày giỗ là ngày hai
mươi bảy tháng hai âm lịch để ghi nhớ công ơn Tổ.
Khu Phước Lộc Thọ ở phố Bolsa nổi tiếng là khu bán nữ trang. Ngày
giỗ Tổ, các chủ tiệm kim hoàn cúng lớn có heo quay, múa lân, văn
nghệ…Giữ được truyền thống nhớ ơn các bậc tiền bối là nét đẹp về
văn hóa. Các ngành nghề gìn giữ truyền thống giỗ Tổ của nghề mình
như thế là làm đẹp cho nét văn hóa của nước Việt.
Trong văn học, Truyện Kiều của Nguyễn Du cũng phản ánh truyền thống
nhớ ơn này qua nhân vật Thúy Kiều. Sau khi về sống với Từ Hải,Thúy
Kiều thỏ thẻ với Từ Hải: “Nàng rằng nhờ cậy uy linh.Hãy xin báo
đáp ân tình cho phu”. Nhớ lại người ơn đã cưu mang, che chở cho nàng ở
chốn lầu xanh, Kiều đã tặng cho chàng Thúc Sinh: “Gấm trăm cuốn, bạc
nghìn cân.Tạ lòng dễ xứng báo ân gọi là”. Đối với bà quản gia nhà
Hoạn Thư và bà vãi Giác Duyên đã giúp đỡ, bao bọc, Kiều đã hậu tạ:
“Nghìn vàng gọi chút lễ thường. Mà lòng Phiếu mẫu mấy vàng cho
cân”. Kiều nhắc đến điển tích Hàn Tín lúc còn nghèo được bà Phiếu
mẫu làm nghề dệt vải cho cơm ăn. Khi giúp Hán Cao Tổ xây dựng được
nhà Hán và được phong là Sở Vương, Hàn Tín nhớ ơn bà Phiếu mẫu nên
tặng bà ngàn lượng vàng.
Nhắc đến Thúy Kiều chốn lầu xanh mới biết giới “chị em ta” cũng có
Tổ và nhớ ơn Tổ bằng cách mua hoa cúng Tổ. Tổ của nghề này là vị
thần có đôi lông mày trắng còn gọi là thần Bạch Mi. “Giữa thì hương
án hẳn hoi.Trên treo một tượng trắng đôi lông mày”.Nguyễn Du kể “chị
em ta” “hương hoa khuya sớm phụng thờ. Cô nào xấu vía có thưa mối
hàng”.Sau khi cúng hoa mới, họ lấy hoa cũ đem lót xuống chiếu sẽ
“bướm ong bay lại ầm ầm tứ vi”. Khách làng chơi chắc phải… “get in
line”!
Tổ ngành điện chắc chắn không phải…người Việt nam. Edison, công ty
điện lực nổi tiếng được lấy tên ông ở quận Cam. Ông là người phát
minh ra những ứng dụng về điện trong sinh hoạt hàng ngày như bóng
đèn, động cơ điện, máy phát điện… Dù không có ngày giỗ Tổ như Việt
nam, nhắc đến Edison, người Mỹ và người Việt nam đều nghĩ đến công ơn
của nhà khoa học tài ba lỗi lạc này. Những phát minh của ông đã làm
thay đổi bộ mặt của nước Mỹ và cả thế giới.
Vừa rồi tôi lan man kể chuyện về ngày lễ Tạ Ơn ở Mỹ. Ngày lễ này
có những điểm tương đồng với văn hóa Việt về mặt lịch sử, văn học,
xã hội, tôn giáo...“Ăn trái nhớ kẻ trồng cây. Uống nước nhớ người
đào giếng”. Ca dao, tục ngữ phản ánh được tâm tư, nguyện vọng, tình
cảm chân thành và mộc mạc của người Việt nam, đó là truyền thống
“biết ơn” và “nhớ ơn”. Không những thế, truyền thống này còn nhắc
nhở người khác phải biết nhớ ơn “Ai ơi bưng bát cơm đầy. Dẻo thơm một
hạt đắng cay muôn phần” nhưng cũng biết quên cái ơn mình đã làm vì
“thi ân bất cầu báo”. Làm ơn rồi không cần đáp đền, chỉ biết đó là
việc tốt mình phải làm mà thôi.Truyền thống biết ơn này lên án
những kẻ “ăn cháo đá bát”, “qua sông rút cầu”, “được chim quên ná,
được cá quên nơm” là những kẻ vong ân bội nghĩa. Xã hội nào cũng có
loại người này.
Tôi biết có những người chỉ cám ơn xã giao, xem hai tiếng “cám ơn” như
hai tiếng ở đầu môi chót lưỡi.Tôi thực tập một thói quen, khi cám ơn
ai, tôi để tâm thành của mình trong hai tiếng “cám ơn” gửi đến người
nhận.Tuy nhiên, có khi “quên”, miệng nói “cám ơn” mà đầu óc để đâu đâu
hoặc miệng nói “cám ơn” mà không “biết” mình đang nói cám ơn với
người ơn của mình.
Ngày lễ Tạ Ơn, tôi chân thành nghĩ đến những người thân gần nhất của
tôi. Tôi cám ơn Cha, Mẹ đã cho tôi hình hài, nuôi dạy tôi khôn lớn, các
vị Thầy, Cô giáo đã cho tôi chữ nghĩa, kiến thức, các anh chị em đã
cho tôi tình thương trong gia đình ruột thịt, các bà con họ hàng hai
bên nội ngoại đã cưu mang, giúp đỡ khi tôi gặp khó khăn, trở ngại trên
bước đường đời.
Tôi cám ơn ông chồng tốt, người bạn đời cùng song hành với tôi suốt
bốn mươi năm, người cha gương mẫu của các con tôi. Tôi cám ơn các con
tôi đã cho tôi biết thế nào là “Lòng Mẹ”để tôi thương mẹ tôi và
thương các con tôi nhiều hơn.
Tôi cám ơn những người bạn dù thân hay sơ, các bạn là một phần của
đời tôi. Các bạn cho tôi, dù ít hay nhiều một món quà vô giá đó là
kỷ niệm. Tôi trân quý và sống nhiều với kỷ niệm.
Tôi cám ơn những vị bác sĩ đã có lòng chữa bệnh cho tôi như một
“lương y như từ mẫu”. Bác sĩ Webstern người đã chữa bệnh lao, bác sĩ
Miliken, người đã hai lần mổ phổi, họ đã cùng với hệ thống y tế
hiện đại ở xứ Mỹ như y tá, bệnh viện, thuốc men, trang thiết bị y
khoa nhất là tấm lòng, dành lại sự sống cho tôi từ bàn tay tử thần.
Không có quý vị, tôi không được ngồi đây gõ những dòng chữ này.
Nếu phải cám ơn cho đầy đủ và quán chiếu từng sự việc trong sinh
hoạt mỗi ngày của bản thân, tôi mang ơn nhiều điều, nhiều người không
quen, không biết tên và… không sao kể xiết. Tôi mang ơn không khí của
bầu khí quyển, tia nắng sớm của ánh mặt trời, sự bình an của người
lính, hạt cơm của người nông dân, manh áo của người dệt vải, giọt
nước của người đào giếng, sách vở của người thợ trồng cây nuôi
rừng, cầu, đường của người công nhân, con gà tây của người chăn nuôi,
viên thuốc của nhà nghiên cứu, bào chế …và biết bao nhiêu món nợ cứ
thế mà “cái này có thì cái kia có”, “trùng trùng duyên khởi”. Những
cái “nợ đồng lần” ấy, tôi chưa trả hết và tôi vẫn nhận mỗi ngày.
Vì vậy, những cái ơn cứ thế chồng chất mãi và kéo dài cho đến khi
tôi nhắm mắt lìa đời, tôi vẫn còn nợ, vẫn mang ơn.
Tôi không chỉ cám ơn nước Mỹ vào ngày lễ Tạ Ơn. Tôi đã cám ơn nước
Mỹ cách đây ba mươi năm, từ khi nhận được giấy bảo lãnh của chú em
gửi về, tờ giấy “Loi” (Letter of Introduction) của Sở Di trú Mỹ. Nó
là chiếc phao cứu hộ đầu tiên mang đến cho gia đình tôi niềm tin và hy
vọng đi Mỹ diện bảo lãnh trước khi có chương trình HO.
Hai mươi hai mùa Thanksgiving trôi qua. Thật là một chặng đường dài cho
những người di dân như chúng tôi đến Mỹ bằng hai bàn tay trắng với
những ước mơ. Cám ơn nước Mỹ, cám ơn cuộc đời, cám ơn những người
đã giúp tôi biến ước mơ đến… xứ sở của con gà tây thành sự thật.
Kahlil Gibran, nhà thơ, nhà văn và là một nghệ sĩ người Lebanon, ông viết:
“Wake at dawn with winged heart
And give thanks for another day of loving”Lời dịch của ai đó thật hay:
“Cám ơn đời mỗi sáng mai thức dậy
Để có thêm ngày nữa để yêu thương”Chúng ta nợ ơn đời và ơn người. Mùa Thanksgiving, chúng ta đem lòng
biết ơn và tình thương đến cho những người ơn và những người thân
quanh ta. Cầu chúc cho tất cả vui hưởng ngày lễ Tạ Ơn nhiều an lành
và tràn đầy ơn phước.
Phùng Annie Kim