Đời tôi mang ơn rất nhiều người. Nếu chỉ kể từ ngày gia đình chúng tôi rời quê hương năm 1975 đến trú ngụ ở Mỹ quốc này cho đến nay, số ân nhân đếm không hết.
Nói tới ân nhân, ai cũng nghĩ ngay tới những cá nhân hay hội đoàn bảo trợ mình. Thông thường, những người độc thân hay những gia đình ít người được những gia đình khá giả hay hội đoàn Mỹ bảo trợ. Trường hợp gia đình chúng tôi đông, phải ở trong trại tỵ nạn lâu, may thay vào tháng 9/75 mới được một Hội Đồng Tôn Giáo (Council of Churches) bảo lãnh. Hội Đồng này gồm trên mười người, đứng đầu là hai vị lãnh đạo tinh thần, linh mục Công Giáo và mục sư Tin Lành. Trách vụ được phân chia cho từng toán nhỏ, nên chúng tôi cũng không biết ai là vị ân nhân chính. Chúng tôi đều mang ơn tất cả. Nhưng đặc biệt hơn hết, vị ân nhân tôi xin kể chuyện sau đây, đã ảnh hưởng trực tiếp tới đời sống chúng tôi, đó là Ông Chủ của tôi.
Tháng này cách nay đúng 26 năm, gia đình chúng tôi xuất trại tỵ nạn Indian Town Gap/ Pennsylvania, đến cư trú ở Greenville/ New York do Hội Đồng Tôn Giáo nơi đây bảo trợ. Đến nơi nhằm ngày Thứ Bảy cuối tuần, được nghỉ hai ngày. Sáng thứ hai tôi được hướng dẫn đi xin việc làm. Nói đúng hơn là chỉ tới nơi điền giấy tờ mà thôi, mọi sự đã được hội đồng bảo trợ sắp đặt trước cả rồi.
Ngày mai lại, thứ ba, tôi bắt đầu đi làm việc tại hãng "Becker Electronic Loudspeaker System". Như danh xưng, hãng này chuyên sản xuất các loa phóng thanh đủ loại, có cả nhãn hiệu Nhật nữa, như Kenwood. Các hãng có đặt hàng ở đây, họ phái nhân viên đến ăn ở tại chỗ, để theo dõi và kiểm soát trước khi nhận hàng. Còn Becker là tên ông chủ hãng.
Ngày đầu làm việc đứng trong một hàng ráp nối (assembly line) tôi hết sức bỡ ngỡ vì cái gì, điều gì đối với tôi cũng mới lạ cả. Nhưng điều tôi mong mỏi nhất, là được thấy mặt ông chủ, để xem dung nhan ông ta như thế nào.
Là nhân viên hạng bét với lương tối thiểu, làm gì có cơ hội gặp mặt ông chủ. Có chăng, chỉ mong ông chủ xuất hiện khi đi quan sát hãng xưởng. Thỉnh thoảng tôi nghe gọi trên máy phóng thanh Mr Al Becker, Mr Bob Becker đến văn phòng có việc cần, tôi rất háo hức, đoán rằng ông chủ đang quanh quẩn đâu đây. Nhưng suốt mấy ngày tôi đều thất vọng, chẳng thấy tăm hơi ông chủ đâu cả. Tôi bèn đánh bạo hỏi mấy nhân công làm chung bên cạnh, Al Becker, Bob Becker là ai" Họ trả lời là hai người con của ông chủ. Vậy tên ông chủ là gì" Tôi hỏi tiếp, họ nhanh nhẩu đáp là Fred Becker. Cái tên này thì chưa hề nghe gọi trên máy phóng thanh bao giờ.
Một tuần lễ sau, trong lúc tôi đang chăm chú ráp mấy cục nam châm vào loa phóng thanh một cách cẩn thận. Khi ngừng tay, ngẩng đầu lên, tôi thấy một người đứng bên cạnh, ông ta vừa cất tiếng "Hello Mr Tran" vừa đưa tay ra bắt và tự giới thiệu "I am Fred Becker". Tôi hết sức bất ngờ và lúng túng, chỉ đáp lại "Good morning, Sir. I am sorry..." rồi bỏ lửng câu nói, vì sự chạm mặt quá đột ngột, tôi không biết nói gì. Hơn nữa hoàn cảnh và tình trạng lúc đó không cho phép tôi nói nhiều, vì đường dây ráp nối (belt line) ác liệt kia vẫn xoay chuyển đều đặn, mà tôi chưa đủ giỏi để vừa nói chuyện vừa làm việc. Hễ chậm tay chút xíu, thì công việc đang làm dở dang đã đi chuyển sang nơi khác.
Có lẽ ông chủ thấy tôi làm việc một cách lúng túng, nên chỉ đứng chốt lát, rồi đi nơi khác ngay. Tôi chưa kịp nhìn kỹ dung mạo thì ông đã quay lưng, thật đáng tiếc. Nhìn đằng sau, khổ người ông to lớn, tóc đen, trạc tuổi chừng năm mươi.
Mãi đến 6 tháng sau, sự mong mỏi của tôi mới được như ý. Nay tôi đang làm công việc mới, vừa thử máy vừa kiêm luôn kiểm phẩm (quality control) là giai đoạn áp chót trước khi đóng hộp gởi đi (packing & shipping). Hôm đó tôi đang làm việc tại phòng thử (testinng room) vừa nghe chuông reo, tôi ngừng tay nghỉ giải lao 15 phút tại chỗ, bỗng nghe tiếng gõ cửa phòng, tôi vội vàng đến mở và gặp ngay ông chủ, tôi liền mời ông vào bên trong.
Bắt tay chào hỏi xã giao xong, ông chủ mới hỏi tôi có thích công việc đang làm hay không" Nếu như ông hỏi câu này ngày tôi mới nhận công việc này thì thật khó cho tôi trả lời, nhưng nay tôi đã thành thạo, lương khá hơn và nhất là làm việc một mình trong phòng kín, khỏi chường mặt ra ngoài làm mục tiêu cho mọi người nhìn ngắm một cách soi mói, nên tôi đáp không ngập ngừng, rằng rất thích. Trong lúc trò chuyện tôi nhận thấy ông chủ có ý quan sát phòng làm việc của tôi. Trong phòng thử này luôn luôn có đôi ba cái loa hư hỏng nhẹï, tôi sẽ sữa chữa trước giờ tan việc, trên bàn cũng như trên kệ nhỏ sát vách có đủ loại dụng cụ và vật liệu cần thiết cho việc sữa chữa, mọi thứ đều ngăn nắp. Trao đổi qua loa vài ba câu chuyện, rồi ông chủ chào tôi và rời khỏi phòng, có lẽ ông sợ làm mất thì giờ nghỉ ngơi ngắn ngủi quý báu của tôi.
Một hôm khác, nhằm giờ nghỉ trưa lâu đúng một giờ đồng hồ, ông chủ ghé lại nói chuyện với tôi tại phòng thử. Lần này ông không hề đề cập đến công việc, cũng không nhìn ngó dọc, ngó ngang đồ đạc trong phòng, mà nhìn thẳng mặt tôi nói chuyện hết sức bình thản, ông yêu cầu tôi nói chuyện tại Hội Sư Tử (Lions Club) vào kỳ họp tới. Tôi rất đỗi ngạc nhiên, ngở ngàng thì đúng hơn, vì nhiều lẽ không tiện nói ra, nên hết sức từ chối. Nhưng ông cứ cố thuyết phục tôi mãi và bảo, ông là đương kim chủ tịch của Hội Lions Club này. Nghe vậy, thật khó mà từ chối tôi đành nhận lời.
Bây giờ chúng tôi đi thẳng vào vấn đề, về địa điểm và ngày giờ, riêng phần đề tài, ông chủ yêu cầu tôi nói về Chiến Tranh Việt Nam (Vietnam War). Tôi trả lời, rằng đề tài này quá rộng lớn vì tầm quan trọng của nó, tôi không đủ khả năng để nói hết các khía cạnh, hoặc vì ý kiến chủ quan của tôi sẽ gây hiểu lầm ở các cử tọa, mà theo tôi thầm nghĩ là những thân hào nhân sĩ của địa phương này.
Sau một hồi bàn luận, tôi đề nghị với ông chủ đề tài giới hạn là: "Tại sao chúng tôi đến đây"" (Why did we come here"). Muốn cho ông chủ vui lòng, tôi giải thích rằng, trong đề tài này, phần đầu tôi sẽ đề cặp sơ qua đến chiến tranh Việt Nam. Nghe vậy, ông chủ bằng lòng. Sỡ dĩ tôi chọn đề tài này vì trước đó tôi nghe nhiều nơi có đồng bào mình đến tỵ nạn, dân địa phương đều hỏi: "Tại sao lúc này yên giặc rồi mà các ông đến đây làm gì"" Tôi muốn nhân cơ hội này nói cho các người địa phương biết, vì tôi thiển rằng, dầu có nói vấn đề gì đi nữa, đến phần vấn đáp thế nào cũng có ngưới nêu lên câu hỏi này.
Nhận lời rồi, bây giờ tôi mới bắt đầu lo lắng vì nhiều lẽ như tôi nêu ở trên, như: Tôi không thông thạo Anh Ngữ, lại phát âm không đúng, sợ cử tọa không hiểu, điều ái ngại kế tiếp là tôi không có quần áo ăn mặc chỉnh tề, vì lương ít không đủ sống, còn đâu sắm nổi quần áo mới, gia đình ăn mặc toàn đồ cứu trợ. Đang lo xoay sở, thì một bà phước (catholic Sister) tên Ghislena, mang lại cho tôi một cái áo choàng bằng nỉ và một cái cà vạt mới toanh, tôi mặc vào vừa vặn. Tôi nghi ngờ, nên gạn hỏi, bà phước trả lời đây là quà tặng của một dân dã (folk). Tôi tạm tin vì bà phước là nguời liên lạc giữa gia đình chúng tôi và Hội Đồng Tôn Giáo. Áo quần tạm giải quyết, giờ đây chỉ còn lo đề tài phải trình bày. Kể ra cũng vất vả, nhưng còn đủ thì giờ để chuẩn bị.
May thay buổi nói chuyện tại hội sư tử lần đó tuy gay cấn, nhưng tôi cũng vượt qua được, nhờ nắm vững con số thương vong của quân nhân Mỹ và chứng minh được sự liên hệ vào chiến tranh Việt nam của các chính phủ Mỹ trước đó. Bởi vậy tôi liền nói thẳng, nay mất nước (vì tế nhị nên tôi không dùng danh từ bại trận) nếu ở lại sẽ bị giết chết hay tù đày vì chúng tôi là thành phần chống kháng. Tôi lợi dụng danh từ tắm máu (blood bath) để diễn tả, hồi đó báo chí Mỹ hay dùng danh từ này để nói lên sự trả thù của cộng sản đối với thành phần quốc gia sau khi họ chiến thắng. Có lẽ ông chủ vừa ý về buổi nói chuyện này của tôi, nên ông đã dẫn tôi giới thiệu với một vài người bạn của ông ta, khi tôi thuyết trình xong và trước khi ra về.
Chừng vài hôm sau buổi nói chuyện lần đó, tôi được gọi lên văn phòng trình diện ông chủ. Tôi rất hồi hộp và lo lắng, không biết chuyện gì đã xảy ra, sợ nhất là số hàng hóa được gửi trả lại vì kiểm phẩm sơ sót, trách nhiệm của tôi. Vừa đi vừa suy nghĩ vẫn vơ, đến khi bước chân vào phòng thấy ông chủ rất bình thản, không có vẻ gì bất mãn cả, tôi mới yên tâm. Chào hỏi xong, tôi được mời ngồi. Qua một vài lời xã giao rồi mới vào đề tài chính, ông chủ cho hay là sẽ chỉ định tôi làm trưởng toán của "Ca" chiều (evening shift Chief). Như đọc được ý nghĩ của tôi khi tôi chưa kịp trình bày lý do từ chối, ông chủ tiếp rằng, ông tin tưởng khả năng của tôi và mong tôi nhận lời. Suy nghĩ, tôi nhận thấy đây là cơ hội tốt, thiết thực nhất là sẽ được tăng lương. Tôi nhận lời và hứa sẽ cố gắng. Điều tôi e ngại là sợ có sự ghen tỵ giữa đám công nhân, vì biết bao nhiêu người thâm niên, đầy đủ khả năng và tư cách hơn tôi. Nhưng tại sao ông chủ lại chọn tôi"
Bước ra khỏi phòng, trở lại làm việc, đầu óc tôi suy nghĩ miên man. Tôi tự hỏi, phải chăng đây là kết quả của buổi nói chuyện cũa tôi tại Hội Sư Tử hôm nọ"
Một vài tháng sau, hãng bành trướng, mở thêm Chi Nhánh (Annex) cách hãng chính 25 miles. Ông chủ giao cho tôi điều hành Chi Nhánh này. Trách nhiệm này không những nặng nề mà còn là một thử thách đối với tôi về phương diện giao tế, vì có một số công nhân không thích một người khác giống điểu khiển họ. Nhưng tôi nhận biết đây là sự nâng đỡ đặc biệt của ông chủ đối với tôi, nên tôi vui vẻ nhận lời, không có ý nghĩ tìm lời từ chối.
Thời gian này gia đình tôi đang trải qua mùa đông thứ hai trên đất Mỹ. Tuy nay lương khá hơn trước nhiều, nhưng cũng không đủ cho mọi phí khoản, nhất là tiền mua nhiên liệu để đốt máy sưởi mấy tháng lạnh mùa đông. Ban đầu mới đến tuy lợi tức ít ỏi, nhưng nhờ sự trợ cấp dồi dào trong sáu tháng đầu nên mức sống trong gia đình sung túc. Nay mọi trợ cấp ấy đều ngưng, gia đình tôi đang gặp khó khăn, phải cắn răng chịu đựng. Trong nhà chỉ có hơi hơi sưởi ấm từ 7 giờ chiều đến 7 giờ sáng mà thôi, để cho con cái khỏi lạnh trong lúc chúng có mặt tại nhà. Ban ngày chúng đi học, tại trường có đủ hơi ấm. Còn những người khác ở nhà thì quây quần bên lò sưởi đốt củi, ngay cả khi ngồi ăn. Tiền mua củi đốt cũng là một món tiền lớn.
Ngày 1 tháng 9 năm 2001.
Trần Phú Cơ