Tác giả Bùi Xuân Đáng 75 tuổi, cư trú tại Orange County, đã góp cho giải thưởng Viết Về Nước Mỹ nhiều bài viết giá trị. Mỗi bài viết của ông, từ chuyện câu cá, rau trái trồng lan... đều thể hiện những kinh nghiệm hiểu biết chu đáo. Bài mới của ông lần này là một hồi tưởng cô đọng 28 năm tới Mỹ, với những chi tiết trung thực và sống động đáng quí.
*
Mùa hè năm nay, sáng nào cũng vậy, cứ vào khoảng 4-5 giờ giữa lúc tôi đang còn mê man trong giấc ngủ, tiếng chim sau vườn đã đánh thức tôi dậy.
Tiếng chim hót vào buổi sáng tinh mơ, phố xá hãy còn yên lặng. Lâu lâu mới có tiếng chiếc xe chạy từ xa, khuấy động sự yên tĩnh trong khoảnh khắc rồi chỉ còn lại tiếng hót véo von của con chim bách thanh, một con mockingbird chuyên môn nhái lại tiếng hót của các lòai chim khác. Tiếng hót khi trầm khi bổng, khi nhặt khi khoan, lúc líu líu lo lo, lúc bỗng im lặng khá lâu rồi bất chợt ồn ào như một đàn chim sáo tranh mồi.
Tiếng chim hót này làm tôi tỉnh giấc và hồi tưởng lại những ngãy còn ở ngôi nhà cũ: 2211 W. Virginia thành phố Peoria, Illinois, nơi gia đình chúng tôi đã cùng nhau nhiều năm chung sống và chia xẻ biết bao kỷ niệm vui buồn.
*
Khi mới đến Hoa Kỳ, gia đình tôi là một trong những gia đình đầu tiên đến Orange County.
Chúng tôi rời trại Pendleton do sự vận động của Gary Lason , Trung sĩ I Thủy quân Lục chiến và sự bảo trợ của nhà thờ First Baptist Church đường Newport thành phố Tustin. Nhưng thực ra chỉ có 12 trong số 122 hội viên thuộc nhà thờ tình nguyện bảo trợ cho gia đình tôi mà thôi. Họ đã thuê cho chúng tôi một appartment 3 phòng ngủ, 2 phòng tắm trên lầu, dưới nhà là phòng khách, phòng ăn và bếp ngay taị 12742 đường Newport Avenue với giá 299$ ột tháng kể cả nước và hơi đốt.
Chúng tôi cảm động đến rơi nước mắt, căn nhà quá đẹp, phòng khách đã có sẵn Tivi, bàn ghế tuy không còn mới nhưng sạch sẽ gọn gàng. Trên mặt bếp xoong, nồi đầy đủ kèm theo vài bịch gạo 5 lbs. Trong tủ lạnh 2 con gà với chai nước tương soy sauce và những tủ đầy ắp quần áo. Có tiếng chuông gọi cửa, người hàng xóm mang sang một đĩa Pizza và một đĩa Lasagna kèm theo lời hứa sẽ tìm hộ việc làm.
Khi còn ở trong trại, tôi nghiên cứu những tờ báo L..A Times và Orange County Register để biết về đời sống bên ngoài: Thịt gà 30 cents một pounds, bánh mỳ 25 cents một ổ, xăng 38 cents một gallon, lương tối thiểu 2.10 $ một giờ ø. Tôi nghĩ rằng chỉ cần 3 cha con tôi đi làm, cũng được 1000$ đủ sức nuôi một gia đình 9 người gồm mẹ già, chaú nhỏ lại còn thêm đứa cháu con người em ruột của tôi nữa.
Không muốn trở thành gánh nặng cho người bảo trợ, vì họ không muốn cho chúng tôi xin trợ cấp xã hội và phần vì hiểu biết thân phận mình cho nên 10 giờ sáng ngày 10-7-75 gia đình tôi ra tới Tustin, 1 giờ chiều tôi đi lấy bằng lái xe và đi làm vào hôm sau. Việc làm của tôi có chẳng gì khó khăn phức tạp: Thay dầu mỡ, vá bánh xe và lái xe lên Santa Ana lấy đồ phụ tùng. Lương chỉ có 2$. một giờ dưới hẳn luật đã qui định song tôi chẳng quan tâm đến việc làm ít lương phải 9 giờ một ngày và làm luôn cả thứ bẩy không tiền phụ trội overime. Con trai tôi, đứa đã tốt nghiệp đai học ở Việt Nam, làm ở trạm xăng, đưa khác khuân vác thùng cam. Với thu nhập của cả 3 cha con, chúng tôi có thể tự túc ngay được.
Khi đó xa lộ 5 còn vắng ngắt, hai bên toàn là vườn cam, ruộng dâu và cà chua. Từ Tustin lên Santa Ana, chỉ mất 45 phút cả đi lẫn về và chờ lấy đồ phụ tùng xe. Khu Bolsa còn bỏ hoang và đầy rác rưởi. Muốn mua chai nước mắm phải nhờ cô thư ký nhà thờ, người Nhật chở chúng tôi lên Los Angeles. Tìm mãi mới thấy một tiệm Thái lan hay Phi luật tân gì đó chỉ có 2 chai, bụi đã đóng dầy cả phân, có lẽ chẳng ai mua từ ngày mở tiệm. Chủ tiệm vui mừng bán hết cho và vợ tôi mang về đổ ra chai nhỏ sau khi đã pha phêm nước muối mang vào Pendleton cho mỗi người một chút còn quý hơn cho vàng . Ông chủ tiệm sửa xe, gốc Canada hiền lành ít nói, bà vợ người Brazil thấy tôi làm việc mau lẹ và chăm chỉ đã cho tôi mượn chiếc xa Cadillac mui trần cổ lỗ sĩ, uống xăng như Tây uống rượu vang để cho tôi khỏi phải cuốc bộ đi về mỗi ngày 4 miles, được phép đưa vợ con đi đây đí đó và tiền xăng nhớt tính vào chi phí của tiệm.
Nhưng mới tạm yên được một tháng, gia đình tôi đã tự túc rời đi Texas cho gần người em ruột của tôi. Khi còn ở trong trại Pendleton tôi đã quyết định chon California là nơi cư ngụ,vì sau mấy lần sang Hoa Kỳ để thụ huấn quân sự từ thập niên 60 tôi đã biết khí hậu California ấm áp thế nào so với những tiểu bang khác. Một ông Mỳ già làm việc cho Processing Center đã đồng ý khi tôi từ chối sự bảo trợ của 3 nhà thờ đều tại Illinois. Ông ta nói hồi đó sao tao ngu quá nên đã chịu lạnh ở Illinois hơn 10 năm, tốn bao nhiêu tiền quần áo và hơi đốt lò sưởi.
Chúng tôi rời California đi Texas để làm vui lòng người mẹ già, vì chúng tôi có 4 anh em, hai gia đình người em hãy còn kẹt lại tại Việt Nam và cũng vì lời hứa hẹn qua điện thoại của ông Thị trưởng thành phố Detroit sẽ giúp đỡ cho con trai lớn của chúng tôi vào Đại học Y khoa.
Detroit là một làng quá nhỏ, nằm bên xa lộ 82 gần biên giới Texas, Oklahoma và Arkansas. Dân số chưa đến 600 kể cả 13 người trong gia đình chúng tôi, phần lớn là những người già và đa số là da mầu. Cả làng chỉ có một tiệm tạp hóa nhỏ, nhỏ hơn bất cứ ở nơi nào, một ngọn đèn lưu thông duy nhất và một xưởng muối dưa leo do hai cha con vừa làm chủ và làm thợ.
Tôi đi tìm việc làm suốt một vòng đường kính 30 miles và may mắn lắm mới xin được việc khuân thùng và lái xe xúc tại hãng Campbell Soup với lương 3$75 /giờ, làm việc ca hai từ 4 giờ chiều đến 12 giờ đêm, cách nhà 17 miles. Về đến nhà gần 1 giờ đêm thân thể rã rời vì đã 50 tuổi, chưa hề biết lao động mà mỗi ngày phải khuân khoảng từ 800-1200 thùng 24 hộp súp từ bên ngoài vào trong toa xe lửa hoặc ngược trở lại. Đôi khi phải khuân chiếc mâm gỗ (palette) nặng gần 100 lbs bỏ trên chiếc xe goòng cứ khoảng 45 giây lại chạy qua một lần. Mồ hôi vã ra như tắm, chân tay sứt sát, mình mẩy tím bầm, nước mắt chan hòa,buồn thân tủi phận nhưng tôi cắn răng chịu đựng cho đến lúc hết ca. Về đến nhà đã quá nửa đêm, tắm rửa xong, ăn chút đỉnh rồi lên giường lúc 1 giờ 30, 6 giờ sáng đã phải trở giậy đưa cô con dâu và người cháu vợ đi làm cách nhà 20 miles. Trở lại nhà, chưa xong bữa điểm tâm, con cháu đã gọi lên đón về vì không còn việc, dù rằng chỉ là lương tối thiểu.
Cùng vào thời kỳ đó, 3 đứa cháu vợ tôi, gặp sự khó khăn với người cô ruột có chồng người Mỹø ngỏ ý muốn đi theo chúng tôi, nếu không đuợc sẽ trở lại trại tỵ nạn tìm người bảo trợ khác. Chúng tôi đang ở trong cảnh ngộ bi thảm dở sống dở chết., nhưng biết rằng các cháu đang cần tình thương và sự bao bọc cho nên chẳng có thể làm ngơ, sốt sắng đón nhận để sau này khỏi hổ thẹn với anh em và lương tâm cắn rứt.
Mùa đông ở Detroit năm 1975 dù chỉ có vẻn vẹn mấy đám tuyết mỏng, nhưng cũng quá lạnh với chúng tôi. Tiếng cho ù sói hú ngoài bìa rừng ven làng, ngọn gió đông lạnh lẽo luồn qua kẽ hở trên vách và ván sàn rít lên từng hồi làm cho chiếc lò sưởi leo lét ánh lửa chập chờn. Mẹ tôi và vợ tôi ôm đứa cháu nhỏ trong lòng ngao ngán thầm tiếc những ngày nắng ấm tươi đẹp ở California. Tôi cần phải nói thêm rằng đứa cháu này là nguồn vui vô tận cho gia đình chúng tôi. Cũng nhờ cháu mà mẹ tôi và toàn thể gia đình cũng nguôi ngoai phần nào về hoàn cảnh bi thương : nước mất, nhà tan, cha mẹ, vợ con, anh em phân tán.
Lễ giáng sinh năm đầu tại nơi đèo heo hút gíó tưởng là buồn thảm, bỗng dưng vui hẳn lên khi cô con gái lớn và chồng từ Illinois lái xe về thăm. Con rể chúng tôi tốt nghiệp đại học Stanford từ năm 60, nên đã làm việc cho công ty Caterpillar tại đây kể từ khi rời trại tỵ nạn. Chúng tôi đồng ý là gia đình tôi không thể ở mãi nơi khỉ ho, cò gáy này được. Gia đình chú em tôi đã tạm ổn định với sự bảo trợ của Clarkville County cung cấp nhà ở, tiện nghi với 800$ một tháng để thi lại bằng Y khoa với điều kiện sẽ làm việc với quận hạt này trong 2 năm. Chúng tôi dự tính trở về lại Cali, nhưng mẹ tôi bảo nếu không ở đây được cho có anh có em, thì nên đi Illinois cho gần con gái tôi hơn, kẻo tội nghiệp cháu đang sống trong một gia đình đông vui, mà nay phải theo chồng đến nơi xa lạ.
Định mệnh như đã sui khiến và dính liền cuộc đời của chúng tôi với Illinois, một tiểu bang đầy những cánh đồng ngô, đậu nành mênh mông như biển cả và là trung tâm của các hãng bảo hiểm và biết bao nhiêu công kỹ nghệ khác nữa. Thế là tháng 2 năm 76 vợ chồng tôi cùng đứa con trai thứ hai và đứa cháu vợ tôi lên Morton, Illinois thăm thú tình hình.
Khi lên tới Lincoln còn cách Morton chừng 20 dậm, trời đã tối và tuyết đổ mù mịt. Lần đầu lái xe trong cơn mưa tuyết, những bông hoa tuyết trắng ngần vun vút lao vào kính xe làm cho vợ tôi mất cảm giác an toàn và khó lòng quên được dù rằng đã mấy chục năm qua. Sau một tuần lễ dạo chơi quanh vùng chúng tôi thấy Peoria là một thành phố khá lý tưởng. Nằm bên giòng sông Illinois đổ xuống từ miền Bắc, nhập vào sông Mississipi tại gần Saint Louis và chảy ra biển cả miền Nam. Peoria có xa lộ 74 nối liền Illinois với Iowa chạy ngang qua thành phố và cũng nằm sát ngay xa lộ 55 chạy từ Chicago xuống tới New Orleans.
Thời kỳ đó Peoria Illinois là thời kỳ cực thịnh, được xếp vào hàng thứ 6 trên toàn quốc về mức luơng trung bình tính theo dân số và cũng là một trong 21 thí điểm hành chánh và tiêu thụ tại Hoa Kỳ. Lương người phu quét rác tại hãng Caterpilar $12 / giờ. Dân số 100.000 người, nhưng nếu kể các thành phố lân cận, lên tới gần nửa triệu. Ngoài Caterpilar với khoảng 30.000 nhân viên, còn có hãng rượu bia Pabst với trên dưới 1200 người, hãng American Distillery khoảng 400-500 sản xuất đủ các loại rượu mạnh và rất nhiều xí nghiệp khác nữa.
Một tuần lễ trôi qua, hai đứa con và cháu tôi đã tìm được việc làm với số lương trên 4 $/ giờ. Một tháng sau con trai tôi trở về Texas đón vợ lên Illinois và chúng tôi quyết định đi Peoria cho gần con cháu và riêng tôi có nhiều cơ hội làm lại cuộc đời.
Khi còn ở Việt nam, sau 12 năm quân vụ trong hàng ngũ trừ bị, tôi được Quân đội trả về đời sống dân sự với số tiền thâm niên vừa đủ mua cho đám con tôi một chiếc Tivi Sharp đen trắng 19 inches. Được Công ty Shell Việt Nam tuyển dụng và bổ nhiệm trông coi kho dầu xăng tại Phi trường Tân Sơn Nhất cho tớI ngày mất nước. Trong khi còn ở trại tỵ nạn Pendleton, tôi được ông Giám đốc nhân viên Shell Hoa kỳ hứa sẽ thâu nhận lại. Nhưng lời hứa của ông cũng như lời ông Thị trưởng Detroit cũng chỉ là lời hứa xuông. Lúc còn làm việc với Campbell Soup tôi có viết thư cho ông biết rõ việc làm hiện tại của tôi, xin ông cho một việc dù rằng thấp nhất và bất cứ ở đâu. Ông ta trả lời hiện nay không có việc nào thích hợp với tôi cả và khuyên tôi nên tiếp tục với Campbell Soup tương lai sẽ sáng lạng hơn. Tôi ngao ngán và buồn tủi cho thân phận mình, trước kia đã được huấn luyện tại ngoại quốc về nhiên liệu hàng không và nhựa đường, điều khiển hàng trăm nhân viên, mà nay làm anh phu khuân vác sao mà có tương lai sáng lạng cho được.
Cũng vào ngày 30 tháng 4 năm 76, một năm sau ngày bỏ nước ra đi, mẹ tôi, vợ chồng chúng tôi và đứa cháu nội vừa tròn một năm rời bỏ Detroit đi Illinois. Còn 6 đứa con và cháu ở lại học cho đến mùa hè.
Trong suốt tháng 5 tôi vừa đi tìm việc vừa đi thuê nhà chuẩn bị cho một gia đình 13 người. Nhà cho thuê ở Peoria hồi đó còn đắt hơn ở Orange County rất nhiều, 600$ cho một appartment 2 phòng ngủ, gia đình tôi, tối thiểu cũng phải 2 căn mới tạm đủ. Nhưng rồi mọi việc cũng thu xếp xong suôi, một hội viên nhà thờ bảo lãnh cho vợ chồng con gái tôi cho mượn chiếc xe Station wagon và chiếc móc hậu để chúng tôi về Texas đón đám trẻ lên.
Vác lá thư giới thiệu của Côngty Shell với tờ resumé đi xin việc, mà dù cho là việc lao động cũng bị từ chối khéo là overqualified và tuổi đã cao. Một tháng sau tôi xin được chân quét dọn tại trường Trung học với số lương 5.$75 và được nhà thờ Church of Christ bảo trợ cho con gái tôi tại thành phố Morton đã cho mượn 3000$ trả góp không tiền lời để mua căn nhà tuy cũng chỉ có hai phòng ngủ nhưng có tầng hầm basement rộng rãi và đầy đủ tiện nghi tạm dụng cho 13 người.
Placentia 10- 01
BÙI XUÂN ĐÁNG