Tết Nhất

Cung Đô và bà Kiều Chinh ngày Tết

Tác giả lần đầu dự Viết Về Nước Mỹ từ 2017 và đã nhận giải Đặc Biệt năm thứ mười tám và giải Danh Dự năm 2023. Bà cho biết bút hiệu là tên thật, trước là nhà giáo tại Việt Nam, định cư tại New Jersey năm 1994 theo diện HO. Nhân ngày Tết Việt Nam đến, tác giả ghi lại vài tục lệ cổ truyền mà nhiều gia đình Việt vẫn còn gìn giữ nơi hải ngoại.

***

Đầu năm mua muối, cuối năm mua vôi. My đi vào tiệm tạp hóa trong đầu cứ lẩm nhẩm lời mẹ dặn “đầu năm mua muối, cuối năm mua vôi”. Muối thì dễ rồi, nhưng còn vôi, kiếm đâu ra?

Những ngày lễ khác, mẹ chẳng để ý, con cháu muốn làm gì thì làm. Chỉ có Tết Nguyên Đán là mẹ nhớ. Hình như cả đời mẹ chỉ chú trọng đến tết Ta. Mẹ không muốn bỏ qua bất kỳ tục lệ nào. Mọi thứ đâu ra đấy, không có làm phiên phiến qua loa.

Một tuần trước ngày mồng Một phải cúng ông Táo, mẹ gọi là ông Công. My chiều theo ý mẹ, cho bà vui. My không nhớ hồi còn ở Việt Nam, cúng ông Táo cần những thứ gì. Phía Đông Bắc Mỹ không có nhiều người Việt, không có hàng mã giấy tiền vàng bạc. Nhưng chắc chắn có bán cá chép còn sống.

Mẹ bảo ông Công rất quan trọng cho hạnh phúc gia đình. Những nhà hoang, bước vào bạn có cảm giác lạnh tanh vì không có bếp lửa. Ngay cả lúc đi chơi xa, khi trở về nhà bạn cũng có thấy không khí lạnh lẽo. Vậy mà chỉ cần vào bếp nấu ấm nước, bạn sẽ có cảm giác ấm áp. Mẹ nói nhà nào bếp núc lạnh tanh là nhà đó vắng tiếng cười.

Dẫu bây giờ toàn xài bếp gas bếp điện, nhưng mỗi nhà cũng vẫn phải có ông Táo.

Ông Táo ghi nhận mọi sinh hoạt trong gia đình. Tới 23 tháng Chạp, ông cỡi cá chép bay lên thiên đình báo cáo cho Ngọc Hoàng.

Không biết báo cáo xong, Ngọc Hoàng có xử phạt hay khen thưởng gì không? My không biết, nhưng thấy mẹ rất thành tâm muốn cúng, như nhắn gửi lời cảm ơn ông giúp cho nhà cửa ấm áp, gia đình hạnh phúc.

Mẹ già rồi, bất cứ chuyện gì mẹ muốn, con cháu đều chiều theo ý mẹ. Ngày xưa muối bỏ bao nylon, muốn mua bao nhiêu tùy ý. Còn vôi màu hồng, nhão, người bán trét vào miếng lá chuối gập lại. My vẫn thường mua cho bà ngoại hồi còn ở Việt Nam. Về nhà mới trét vào cái hộp nhỏ xíu có nắp đậy, để vôi đừng bị khô. Hôm 23 tháng Chạp, nấu cơm chiều xong là phải lau chùi bàn bếp thật sạch để đưa ông Táo về trời.

My ghé chợ Tàu, mua con cá chép còn bơi trong hồ, về thả trong chậu nước và mâm trái cây. Hai đứa nhỏ đi học về, thấy có cá còn sống, bơi trong chậu, thằng lớn thích quá vỗ tay hò reo ầm ĩ, kiễng chân lên xem cá. Thằng nhỏ không nhón chân được, thò tay kéo chậu cá xuống, may quá bà thấy kịp, hét toáng lên:

- Ơ kìa! Thằng Nỡm.

Nghe bà mắng, cả hai sợ quá đứng im. Tôi cũng sợ, lôi hai thằng ra khỏi khu vực nhà bếp, dỗ dành:

- Lát nữa cúng xong, mẹ mang xuống cho xem.

Ở Mỹ seafood chỉ có cá, ghẹ, lobster mới có bán khi còn sống, còn tất cả đều đông lạnh. Gần nhà tôi có tiệm bán gà vịt còn sống. Khách chọn xong, họ mới giết, nhổ lông. Nếu muốn lấy tiết thì đưa cho họ hộp đựng. Tất cả đều dùng máy cắt cổ vặt lông trong phòng kín, chứ không có kiểu VN giết khơi khơi trước mắt mọi người, man rợ quá.

Tôi nhớ mãi 60 năm trước, ngày đầu tiên sau lễ cưới, mẹ đã bảo chị dâu Cả cắt cổ con gà mái tơ, làm cỗ. Lúc đó tôi còn nhỏ, nhưng thấy chị dâu mặt tái mét, lớ ngớ không biết làm sao cắt cổ gà. Chị năn nỉ tôi cầm giúp hai chân và hai cánh con gà. Mẹ tôi chợt đi ngang, thấy “ngứa mắt”, nói:

- Không cần tới 2 người mới giết được con gà “nhoe”.

Mẹ xua hai chị em đứng ra xa, chỉ một mình, bà dùng hai chân của mình đè xuống hai chân con gà. Sau đó vặn chéo hai cánh gà vào nhau, rồi dùng cả hai chân của bà, một chân đè hai chân gà, một chân đè hai cánh gà đã bị vặn chéo. Còn lại hai tay, bà ung dung nắm cổ gà, lật phía sau, cắt cái “èo” rất gọn gàng, trước con mắt  kinh ngạc của hai chị em. Chưa hết, vừa cứa mũi dao, là phải lật úp chỗ cắt, hứng tiết vào cái tô bên dưới. Chứ cứ để ngửa, tiết phun có vòi, bắn tung tóe “hết ăn”!

Cuộc đời là cái “nợ đồng lần “, lúc trước tôi phải ra chợ mua cau trầu cho bà ngoại. Bây giờ mẹ thành bà ngoại, tôi lên chức mẹ, không còn rụt rè khiếp đảm khi phải cắt cổ gà nữa. Hồi còn ở VN, tôi đã cắt cổ biết bao nhiêu con gà.

Bởi vậy hôm lễ Thanksgiving vừa rồi, hai đứa cháu nội của bà ở tiểu bang khác qua thăm. Tôi ung dung ra chỗ bán gà sống, mua một con gà trống và một con gà Tây cho chúng xem. Tôi giấu dưới basement, ngay cả tôi cũng không hề biết mới 4:45 sáng, con gà trống gáy ò ó o, làm cả nhà thức giấc hết, mọi người ùa xuống basement, con nít kích động nhất. Ông chồng nhìn tôi lắc đầu.

Chiều đó tôi giết con gà Tây làm tiệc, giữ lại con gà trống. Ai dè chiều hôm mọi người đã ngồi yên vị ở bàn ăn, đúng 4:45pm con gà trống lại cất tiếng gáy ò ó o, làm cho đám con nít không chịu ngồi ăn nữa, chạy xuống basement chơi với con gà. Lúc này thằng em tôi mới biết tôi dám giết gà Tây sống tại nhà. Cậu ấy hoảng hồn cảnh cáo:

- Sao chị liều lĩnh vậy? Chỉ tiệm bán có giấy phép mới được giết gà. Không ai được phép giết sinh vật sống tại nhà.

Vì mới qua, nên tôi không hề biết. Có ông Việt Nam bực mình con raccoons chui vào garage, ổng đập nó chết tươi. Ngặt nỗi bà hàng xóm thấy, gọi cảnh sát. Thế là ổng gặp rắc rối, dù là thú hoang phá hoại, cũng không được tự giết chúng. Báo chí đăng tùm lum chuyện này. Thiệt tình luật lệ xứ Mỹ rắc rối quá. Nhớ mấy chục năm trước, ông Việt Nam đi lượm sò cũng bị bắt, tin tức rêu rao trên báo vì khứa này là quan chức xứ mình, qua Mỹ đi công cán (chứ không phải dân thường). Qua ngày hôm sau, tôi mang trả lại con gà trống, trước khi bị hàng xóm than phiền gọi cảnh sát.

Sống ở Mỹ thật khổ sở khi phải đốt nhang thật. Bên ngoài trời lạnh, cửa đóng kín mít, mẹ vẫn muốn đốt nhang. Ông Táo không có bàn thờ riêng, mỗi năm chỉ cúng một lần trên bàn bếp. Chứ thật ra bàn thờ Phật và bàn thờ ông bà toàn xài nhang điện. Cũng có thắp một chút vào ngày giỗ, chứ mùi nhang ngột ngạt khó thở lắm.

Mấy hôm nay mẹ cứ nhắc “đầu năm mua muối cuối năm mua vôi”. My dạ dạ để con mua. Bây giờ đang lang thang trong tiệm chạp phô, kiếm đâu ra vôi. Chẳng lẽ mua mấy hộp phấn viết bảng. Đúng rồi, mua phấn viết bảng, đem giấu trong garage, rồi bỏ vô máy xay cho mịn, chắc mẹ không biết. Nhưng mà vôi nhão để ăn trầu, không phải vôi quét tường.

 Mẹ già quá rồi, nhớ nhớ quên quên. Nhưng My vẫn muốn chiều theo ý mẹ cho bà vui lòng. Mà sao cái cần quên thì mẹ lại nhớ. Thật nan giải, hay là cứ giả vờ quên mua, chứ đánh lừa mẹ, My áy náy quá.

Ngày xưa ở VN, ăn Tết đủ ba ngày. Qua xứ người bận rộn, lễ nào cũng chỉ có một ngày. Vả lại người lớn đi làm, con nít đi học cũng chỉ nghỉ theo lễ xứ người. Còn Tết Nguyên Đán rơi vào ngày thường, mọi phong tục xuất hành, hay xông đất đều bỏ qua hết. Chỉ có điều lì xì trẻ con, chúc tết ông bà thì vẫn còn giữ.

Mùng Một, mùng Hai, mùng Ba tôi phải đi làm nên chỉ sắp xếp trái cây trên bàn thờ, thay nước cúng. Nhưng chiều mùng Bốn phải xin về sớm làm cơm “đưa ông bà”. Có đón thì phải có đưa. Chính phong tục đón đưa ông bà, làm cho con cháu có cảm giác ông bà cha mẹ cũng cùng về ăn tết với gia đình. Đó là điều đặc biệt khác với những ngày lễ khác.

Ba mươi tết là ngày cuối cùng của một năm, mẹ luôn luôn nấu cơm mời ông bà về ăn tết với con cháu. Cỗ nấu thịt vịt, qua đầu năm kiêng ăn vịt sợ xui (kiêng hết tháng Giêng).

Cúng giao thừa, đặt mâm cúng trước cửa ra vào. Hồi xưa còn ở Việt Nam cúng ngoài sân, bây giờ qua Mỹ trời lạnh quá, cúng trong nhà, nhưng vẫn mở cánh cửa gỗ, chừa cửa Storm door bên ngoài. Mẹ nói năm mới phải mở cửa cho tài lộc vào nhà.

Bà ngoại tuy già, nhưng vẫn nhớ không cho quét nhà ba ngày Tết, không la rầy hai thằng cháu, không gọi chúng là “thằng nỡm.” Không những vậy bà còn luôn miệng nhắc:

- Tết nhất, anh em không được cãi nhau, không được giành nhau đồ chơi.

Một lô những cái “không”, thằng anh ghé tai tôi hỏi nhỏ:

- Mẹ ơi! Sao bà gọi là “tết nhất”. “Thằng nỡm” là gì hả mẹ?

- Con ơi! Mẹ cũng không biết. Hồi xưa bà còn gọi mẹ là “con bú dù”. Mẹ cũng không biết con bú dù, nó ra làm sao.

Tết sắp đến, thân chúc các bạn thân tâm an lạc, muốn gì được đó.

Tân niên hạnh phúc!

Lại Thị Mơ

• Chuyện Mẹ Và Con: Mom and Me, Inc. (2)
• Những Người Mất Gốc - The Rootless People
• Công Chúa Triều Nguyễn
• Giáng Sinh San Jose, San Francisco